زیره سبز مشخصات گیاهی و خواص مصرف

زیره سبز گیاهی با نام علمی L. Cuminum cyminum و از خانواده apiaceae می باشد. این گیاه یکساله بوده و معطر و بدون کرک است. ساقه علفی آن دارای انشعابات دو تایی و گاها سه تایی است. ساقه زیره سبز شیاردار و از بافت کلانشیم محیطی برخوردار است. ارتفاع این گیاه یکساله کوچک و علفی به حدود 60 سانتی متر می رسد که دارای ریشه ای سفید رنگ و دراز و باریک و ساقه ای راست که برگهایش سبز رنگ و به شکل نواری باریک و نخی شکل هستند.

مشخصات گیاهی زیره سبز:

گل آذین زیره سبز از نوع چتر مرکب بوده که هر چتر مرکب شامل سه تا شش چترک است، در هر چتر سه الی چهار گل وجود دارد. در زیر چتر مرکب براکته های کشیده و خطی به صورت حلقه ای متراکم شده اند که به نام گریبان نامیده می شوند. براکته های موجود در قاعده هر گل نیز به شکلی حلقوی در قاعده چترک های مستقر شده اند که موسوم به گریبانک هستند.

گیاه زیره سبز دارای میوه ای دوکی شکل و باریک در هر دو سر است و نوع آن دو فندقه شیزوکارپ می باشد که شامل دو مریکارپ است. جنین کوچک دانه در آلبومین محصور بوده و شدیدا فشرده به جدار مرکیارپ می باشد. جدار مریکارپ در بخش شکمی مسطح و قسمت پشتی آن محدب می باشد که از 5 ضلع برجسته یا خطوط پره مانند طولی تشکیل شده و محل قرار گیری پره ها یکی در پشت، دو تا در طرفین و دو تا نیز در حاشیه مریکارپ می باشد.

یک دسته آوندی از هر پره عبور می کند که از این بین در داخل آوندهای چوبی و در خارج آن آوندهای آبکش وجود دارند. عمل گرده افشانی در گیاه زیره سبز اغلب توسط باد و به ندرت بوسیله حشرات انجام می شود. چترها از قسمت پایینی بوته به سمت بالا و از اطراف آن به سمت مرکز بذر تولید می کنند که این نشانگر وجود گل آذین محدود در این گیاه است.

ادویه گیاه زیره سبز

شرحی از گیاه زیره سبز:

زیره سبز یک گیاه کوچک، علفی با ارتفاعی در حدود 10 الی 60 سانتی متر است که از ریشه ای به رنگ سفید، باریک و دراز و ساقه ای راست و منشعب به تقسیمات دوتایی برخوردار است. ناحیه علیای مصر و سواحل نیل خاستگاه اولیه آن دانسته می شوند. این گیاه امروزه به شکلی نیمه وحشی در مناطق وسیعی از مدیترانه، عربستان، ایران و برخی نواحی دیگر روییده یا کاشته و پرورش داده می شود.

خرید زیره سبز

زیره سبز دارای برگهایی متناوب، شفاف، بدون کرک، منقسم به بریدگیهایی بسیار نازک و ظریف و دراز و نخی شکل می باشد. گلهای آن به رنگهای صورتی یا سفید که به صورت چتر مرکب مجتمع هستند. میوه زیره سبز به شکل بیضی کشیده بوده و در دو طرف انتهایی خود باریک است و طول آن در حدود 6 میلی متر و قطرش 1/5 میلی متر که ملبس به تارهایی خشن است. در بعضی از واریته ها، این گیاه دارای میوه هایی عاری از تار است. همچنین رنگ میوه آن بسته به واریته های مختلف گیاه می تواند خرمایی مایل به سبز یا زرد تیره و یا خاکستری باشد.

زمان رسیدن زیره سبز

ترکیبات شیمیایی زیره سبز:

زیره سبز در ترکیبات خود دارای روغن فرار به میزان 2 الی 5 درصد است که این روغن نیز شامل کومین آلدئید، گاما-ترپینن ها، بتا-پینن ها، پارا-سیمن، پارا-منتادی می باشد. مقدار روغن ثابت موجود در این گیاه نیز در حدود 10 الی 15 درصد است که عمده ترکیب آن پتروسلیک اسید و پالمیتیک اسید است. ترکیبات پروتئینی موجود در زیره سبز نیز به مقدار 15 الی 20 درصد است.

زیره سبز حاوی تانن، روغن رزین و اسانس است. اسانس آن حاصل از تقطیر میوه له شده تحت اثر بخار است. این اسانس مایعی بی رنگ بوده که بتدریج در اثر ماندن نخست به رنگ زرد و سپس قهوه ای در می آید. آلدئیدی بنام کومینول منشاء بوی زیره سبز می باشد که مقدار کومینول موجود در زیره بسته به محل کاشت گیاه می تواند بین 30 الی 50 درصد متغیر باشد.

خرید زیره سیاه

نیازهای اکولوژیکی گیاه زیره سبز:

گیاه زیره سبز به دلیل اصالت مدیترانه ای، در طول دوره رویش نیازمند حرارت مناسب و نور کافی است. میزان اسانس گیاهان زیره ای که تحت نور فراوان در مناطق گرمسیری رشد می کنند نسبت به مناطق دیگر بیشتر است. نیاز این گیاه به رطوبت در طی دوره گلدهی و تشکیل میوه کمتر می شود. خاکهای دارای بافت متوسط و خاکهای لوم شنی، برای تولید و پرورش این گیاه مناسبند. اما خاکهای سبک شنی و خالی از مواد و عناصر غذایی مناسب جهت کاشت این گیاه نمی باشند چون وجود این شرایط در خاک گیاهان زیره را مستعد ابتلا به بیماریهای قارچی می کند. خاک با PH 2.5 الی 5.4 مناسب برای کاشت زیره سبز خواهد بود.

آماده سازی خاک:

جهت آماده سازی زمین برای کاشت زیره سبز، اوایل پاییز مقدار 15 الی 20 تن در هر هکتار کودهای حیوانی کاملا پوسیده اضافه می کنند. در مرحله بعدی زمین را شخم زده و آن را مسطح می کنند. خاک زمین زراعی بایستی نرم بوده وتولید سله نکند. پیش از اقدام به کشت زمین را کرت بندی کرده و آماده کاشت می کنند.

بوته های زیره سبز

زمان مناسب کاشت و فواصل کاشت زیره سبز:

بهتر است از تناوب کشت زیره سبز با گیاهان تیره جعفری اجتناب کنید. به این جهت که این گیاه در مقابل بیماریهای قارچی حساس بوده و گیاهان تیره جعفری از حیث بیماریها تا حدودی مشابه هم می باشند. تکثیر این گیاه به بوسیله بذر آن انجام می گیرد. تاریخ کاشت نیز بسته به محل کاشت و رویش گیاه متفاوت می باشد. به این صورت که در مناطقی با اقلیم معتدل محصولی پاییزه بوده و در مناطق سرد به صورت یک محصول بهاره کشت می گردد. زمان مناسب برای کشت پاییزه اواسط پاییز (آبان ماه)، و جهت کشت بهاره اسفند ماه می باشد.

در صورتی که کشت زیره سبز ردیفی باشد، فاصله 15 الی 20 سانتی متری برای ردیف ها مناسب خواهد بود. حدود 12 الی 15 کیلوگرم بذر با کیفیت برای هر هکتار زمین مورد نیاز است. متناسب با بافت خاک عمق بذر بایستی در حدود 2 الی 5 سانتی متر پیش بینی شده باشد. بعد از کشت گیاه بایستی از هر عملی که باعث جابجایی بذر آن می شود اجتناب کنید.

زمان برداشت زیره سبز

کاشت زیره سبز:

کاشت زیره سبز از طریق بذر آن و به صورت مستقیم در زمین اصلی انجام می پذیرد. بایستی زمین را مدتی قبل از کاشت آبیاری کرد. می توان بذرها را با ماسه نرم مخلوط کرده و آنها را به صورت دست پاش روی سطح زمین پاشید. در برخی مناطق نیز زیره سبز را به شکل ردیفی می کارند. جهت افزایش قوه رویشی بذر بهتر است آنها را برای مدت 24 الی 36 ساعت در آب بخیسانید.

زمین باید بلافاصله بعد از کاشت آبیاری شود. اما نباید شدت آبیاری زیاد باشد تا باعث شسته شدن بذرها و متراکم شدن آنها در مرکز کرتها نشود. زمان دومین آبیاری بایستی بعد از 8 الی 10 روز بعد از اولین آبیاری باشد. بذرها معمولا بعد از دومین آبیاری شروع به رویش خواهند کرد. در صورتی که منطقه کشت گیاه دارای آب و هوایی گرم باشد بایستی 5 الی 6 روز پس از دومین آبیاری دوباره گیاهان آبیاری شوند.

این آبیاری سبب تکمیل پروسه رویش بذرها خواهد شد. بسته به شرایط آب و هوایی محل کشت گیاهان باید هر 12 الی 20 روز آبیاری شوند. برای افزایش عملکرد می توانید 20 تا 30 کیلوگرم به ازای هر هکتار ازت بعد از گذشت 40 الی 50 روز پس از کاشت همراه با آبیاری به زمین اضافه کنید.

خرید بذر زیره سبز

داشت زیره سبز:

به دلیل کم بودن ارتفاع گیاه زیره سبز، در صورت فراهم شدن شرایط برای رویش علفهای هرز، نه تنها این علفهای هرز بر زیره سبز غلبه خواهند کرد و باعث اختلال در روند دریافت نور و جذب آب توسط زیره می شوند بلکه احتمال انتشار و گسترش آفات و بیماریها نیز خواهند شد، بر همین اساس وجین علفهای هرز امری ضروری خواهد بود. با رسیدن ارتفاع بوته های زیره به پنج سانتی متر بایستی وجین علفهای هرز شروع گردد همچنین در طول دوره رویش گیاه نیز دو سه مرتبه علفهای هرز را وجین کنید.

برای افزایش عملکرد برگرداندن خاک بین ردیفها نقش موثری می تواند داشته باشد. در آبیاری گیاهان زیره باید دقت کرد. در زمان گلدهی و تشکیل میوه این گیاه به کمترین میزان آبیاری نیاز دارد. زیاده روی در آبیاری در این مواقع نه تنها کاهش عملکرد گیاه را در پی خواهد داشت بلکه باعث فراهم شدن زمینه ابتلا گیاه به بیماریهای قارچی هم می شود.

زمان برداشت زیره سبز

برداشت:

محصول گیاهان زیره سبز غالبا بعد از گذشت 100 الی 120 روز پس از کاشت قابل برداشت می شوند، زمان برداشت زیره از اوایل اردیبهشت تا اوایل خرداد ماه است. عملیات برداشت زیره سبز به طور معمول با دست انجام می گیرد. بدین صورت که گیاهان را بوسیله دست از ریشه بیرون کشیده یا برداشت محصول را با استفاده از داس انجام می دهند. بعد از برداشت باید زیره ها را خشک کرد.

بذرها را باید پس از بوجاری از بقیه اندام های گیاه جدا کنید و با استفاده از جریان هوا تمیز کرده و بسته بندی نمایید. میزان عملکرد بذر زیره سبز بسیار متفاوت و متغییر می باشد و بستگی زیادی به شرایط اقلیمی محل کشت و رویش خواهد داشت. به طور متوسط از هر هکتار 0.08 الی 1 تن بذر بدست می آید.

دامنه انتشار گیاه زیره سبز در ایران:

در مناطقی از ایران همچون خراسان، سبزوار، علی آباد، مشهد، صالح آباد، مابین تهران و سمنان در منطقه ای موسوم به کیش لک در ارتفاعات 900 متری به شکلی خودرو و نمیه خودرو، سمنان، دامغان، سرخه در 1100 متری و در مناطقی با شرایط اقلیمی مساعد کشت و پرورش این گیاه صورت می پذیرد.

آفات و بیماری های زیره سبز:

یکی از بیماریهای قارچی درگیر کننده زیره سبز سفیدک سطحی است که با قارچ کش های سولفوره و تابل به نسبت یک کیلوگرم در هر هکتار، یا کاراتان به میزان 0.05 لیتر برای هر هکتار به صورت محلول پاش به مبارزه با آن می روند. بلایت زیره یکی دیگر از بیماریهای قارچی است که گیاهان زیره را در دوره گلدهی درگیر می سازد. از علائم بروز این بیماری، ایجاد لکه های قهوه ای رنگ روی برگ و ساقه گیاه است.

می توان از قارچ کش های دارای ترکیبات مس مانند دیتان، بلیتوکس (Blitox 50)، کوپرومار (Cupromar) به مقدار 0.06 الی 1 کیلوگرم به ازای هر هکتار برای مبارزه با این بیماری قارچی استفاده کرد. یکی دیگر از بیماریهایی که در طول کل دوره رویش گیاه می تواند آن را تهدید کند پوسیدگی ریشه است که برای کنترل آن از مخلوط کاراتان و دیتان استفاده می کنند.

مزیت های گیاه زیره سبز

مزیت های کاشت زیره سبز:

کاشت زیره سبز دارای مزیت های اقتصادی زیادی است که در ادامه به شرح آنها خواهیم پرداخت: دارای فصل رشد نسبتا کوتاهی است که باعث می شود پس از برداشت محصول بتوان زمین را زیر کشت محصولاتی همچون ذرت علوفه ای، سویا، هویج، ارزن و کنجد برد، یا اقدام به انجام اقدامات اصلاحی روی زمین کرد. این گیاه نیاز آبی کمی داشته و با استفاده از نزولات جوی آب مورد نیاز خود را تا حد زیادی تامین می کند. از مزایای دیگر کاشت زیره عدم تلاقی فصل کاری آن با فصل کاری محصولات دیگر است. داشتن توجیه اقتصادی بالا در مناطقی که از منابع آبی محدودی برخوردارند نیز از دیگر مزیت های کاشت گیاه زیره سبز می باشد.

خرید بذر زیره سیاه

خواص زیره سبز:

زیره سبز دارای خواص متعددی می باشد که در ادامه به معرفی خواص این ادویه بی نظیر می پردازیم.

ضد میکروب بودن:

زیره سبز حاوی روغن ثابت است که سوسپانسیون پودر آن روی میکروب های گوناگون تاثیری مهار کننده دارد، یعنی از رشد میسلیوم ممانعت کرده و همچنین مانع از تولید آفلاتوکسین می گردد.

تاثیر روی لخته شدن خون:

عصاره خشکی که از استخراج گیاه زیره سبز بوسیله اتر بدست می آید، تجمع پلاکتی القاء شده توسط آراشیدون اسید در پلاسمای انسانی غنی از پلاکت را مهار می کند.

درمان هموروئید:

هموروئید یا یبوست در نتیجه فشار به رکتوم و رگهای انس در بدن ایجاد می شود که تورم، درد و خونریزی را به دنبال دارد. زیره سبز به دلیل دارا بودن میزان بالای فیبر به طور طبیعی باعث تحریک سیستم گوارشی شده و در نتیجه باعث بهبود هضم و درمان هموروئید می شود. وجود خواص ضد قارچ و ضد میکروبی در دانه های زیره منجر به درمان عفونت هایی با منشاء هموروئیدی می گردد.

خواص زیره در غذا

کمک به هضم غذا:

زیره سبز از تشکیل گاز در دستگاه گوارش جلوگیری کرده و به هضم غذا کمک می کند. همچنین حاوی ترکیباتی است که باعث تحریک غده های مسئول ترشح اسیدها، صفرا و آنزیم ها شده و بدین طریق به هضم بهتر غذا در روده و معده منجر می گردد. وجود ویتامین  C در ترکیبات زیره و استفاده از آن به عنوان ادویه در غذاها می تواند سبب تقویت سیستم ایمنی در بدن شده و برای افرادی که به استرس و ضعف سیستم ایمنی دچارند مفید باشد.

کمک به لاغری:

از زیره به عنوان ماده ای موثر در جهت کمک به کاهش وزن و لاغری یاد می شود. از عرق زیره یا دانه های آن برای از بین بردن چربی های اضافی استفاده می شود. افزایش متابولیسم و سرعت بخشیدن به فرایند سوخت و ساز بدن و سوزاندن سریع کالریها از خواص دیگر زیره سبز محسوب می شوند. زیره همچنین در ترکیبات خود حاوی ماده فعالی موسوم به تیموکینون است که این ماده دارای خاصیت آنتی اکسیدانی و ضد التهابی می باشد.

کمک به سلامت پوست:

زیره به خاطر وجود ویتامین E در ترکیبات خود سبب سلامت پوست شده و میزان رطوبت و خاصیت ارتجاعی پوست را افزایش می دهد. وجود این ویتامین همچنین سبب تسریع در روند بهبود پوست می شود و با افزایش سرعت بازسازی سلول ها در درمان زخم، آکنه و چین و چروک موثر واقع می گردد. آنتی اکسیدانهای موجود در زیره سبز در هنگام تماس پوست با اشعه ماوراء بنفش یا دود سیگار، از پوست در مقابل سرطان حفاظت می نماید. زیره در درمان علائم اگزما و آکنه نیز می تواند مفید باشد.

از این گیاه در طب سنتی به عنوان گیاهی ضد نفخ در درمان اختلالات معده، اسهال و قولنج استفاده می شود. گیاه زیره سبز در طب هندی در درمان مبتلایان به سنگ کلیه و مثانه، اسهال مزمن، جذام، بیماری های چشم و سقط جنین کاربرد دارد. گیاه زیره سبز که در طب سنتی به نام کمون خوانده می شود دارای طبع گرم و خشک بوده و مدر و قاعده آور است. زیره سبز اگر با آب میل شود در بهبود دل پیچه و نفخ موثر می افتد و در صورت مصرف شدن به همراه سرکه می تواند سکسکه را درمان کند. استفاده از گیاه زیره سبز به صورت موضعی التیام بخش بوده و ضد خونریزی بینی می باشد.

دمنوش لاغری زیره سبز

روش مصرف زیره سبز:

میوه زیره سبز به صورت آسیاب شده مصرف می شود که یک ادویه فوق العاده جهت طعم دهی به انواع سوپ، خورش، سالاد و مزه دار کردن برنج محسوب می شود. این گیاه به دلیل داشتن طبع گرم جهت رفع سردی برنج مورد استفاده قرار می گیرد. مضاف بر این از دانه های زیره سبز در تهیه چای و دمنوش، روغن و عرق استفاده می کنند. مکمل های زیره نیز در بازار موجود می باشند. روغن فرار آن برای مصارف خوراکی و موضعی مناسب است. مقدار مصرف میانگین زیره سبز برای هر وعده 300 الی 600 میلی گرم دارو یا 5 الی 10 عدد میوه آن است.