گیاهان

شناخت و اهمیت گیاه کلزا

معرفی گیاه کلزا

کلزا گیاهی یک ساله از تیره براسیکاسه و جنس کلم­ها است. گیاهی سرما دوست و روز بلند است. صفر فیزیولوژیک ان 2 درجه ­ی سانتی­گراد است. از نظر نیاز به شرایط آب و هوایی، گیاه مناطق معتدله محسوب می­شود. توانایی بذر گونه های کلزا برای جوانه ­زنی و رشد در دماهای پایین موجب شده است تا این گونه به عنوان معدود گیاهانی باشند که می­توانند در شرایط خنک، ارتفاعات بالا و مناطق معتدله کاشت شوند.

این گیاه در مقایسه با سایر گیاهان روغنی تا مرحله شروع گلدهی دماهای پایین را ترجیح می­دهد. در دوره گلدهی به دمای بالا نیاز دارد، زیرا دمای کم توام با خشکی سبب کوچک ماندن دانه ­ها و کاهش درصد روغن می­شود . کلزا می­تواند یک محدوده­ ی وسیع از طول دوره روشنایی را تحمل کند. این گیاه در منطقه اقیانوس منجمد شمالی با دوره های روشنایی روزانه 24 ساعت و هم­چنین در مناطقی با دوره روشنایی 10-8 ساعت نیز قادر به رشد است.

گیاه کلزا:

کلزا با نام علمی B.napus به آلمانی raps، به انگلیسی repeseed و به فرانسه colza نامیده می­شود و در ایران نیز به کلزا معروف است. کلم زراعی با نام علمی B.compestris به انگلیسی turnip rape است. منداب از جنس Eruca که نام علمی Eruca sativa و نام انگلیسی yerden rocket است.

در جنس Brassica ، یه گروه کروموزومی 8 = n = 9 , n و 10 = n وجود دارد که کلزا در طبیعت نتیجه تلقیح کلم یا B.oleracea با 9 = n کروموزوم و شلغم روغنی B.compestris با 10 = n کروموزوم است. هیبرید این دو گروه به صورت زیر بوده است :

B.compestris × B.oleracea

(n = 10)            (n = 9)

B.n.oleifera

(n = 19)

گل های زیبا کلزا

گل های زیبا کلزا

بعدها، پس از دو برابر شدن n، یک امفی دیپلویید 2n = 38 کروموزوم حاصل شده است که کلزا نام دارد. بوته­ های آن دارای رشد بیش­تری از شلغم روغنی است و محصول بیش­تر می­دهد. روغن حاصل از واریته­ های ابتدایی کلزا به دلیل وجود اسیدچرب اروسیک برای انسان قابل استفاده نبود. در ابتدا برگ­های تازه آن به عنوان سبزی و سپس به عنوان علوفه برای تغذیه دام و منبعی برای روغن مورد استفاده قرار می­گرفته است. وجود گلوکوزینولات تحت تاثیر آنیزم مایروزیناز تجزیه و ترکیباتی را آزاد می­کنند. این ترکیبات جذب و تثبیت ید را کاهش می­دهند و تغییراتی را در بافت غده تیروئید به وجود می ­آورند در نهایت این تغییرات، کار این غده را در تولید هورمون تیروکسین دچار اختلال می­کند. فعالیت­های آزمایشگاهی برای حذف این ماده سمی دارای هزینه­ های بالایی بود، بنابراین دانشمندان در جهت پیدا کردن ارقام با روغن فاقد گلوکوزینولات کوشش کردند و بالاخره در لهستان رقمی از کلزای بهاره به نام بروتوویسکی را یافتند که فاقد ماده سمی گلوکورینولات بود. تحقیقات متعددی برای تولید ارقامی با گلوکوزینولات و اسیداروسیک کم­تر به تولید اولین رقم کلزا با گلوکوزینولات کم در سال 1967 منجر شد. اولین واریته اصلاح شده در سال 1968 واریته زودرس اورو بود و بعدها واریته­ هایی با اسید چرب اروسیک کم­تر از پنج درصد به وجود آمد. در سال 1974 رقمی Brassica napus تولید شد که هم مقدار گلوکوزینولات و هم اسیداروسیک آن کم بود. تا این­که در سال 1978، نام کانالا برای مشخص کردن ارقامی با گلوکوزینولات و اروسیک اسید کم انتخاب شد.

مدارک نشان می­دهد که کلزا 3000 سال قبل از میلاد در چین و هندوستان کاشت می­شده است. در نوشته­ های باستانی دانه روغنی کلزا به زبان سانسکریت سارسون نامیده می­شد. به نظر می­رسد در مناطقی ار اروپا که درخت زیتون و خشخاش ناشناخته یودند، کاشت کلزا برای استفاده از روغن مرسوم بوده است. در اواخر قرون وسطی روغن کلزا به منظور روغن چراغ و از بذرهای آن جهت آذین­ بندی استفاده می­شد. نخستین نوشته درباره کاشت کلزا در اروپا به سال 1570 در منطقه ریندلند آلمان مربوط است که در آن کلزا به عنوان منبع روغن چراغ و جایگزینی برای روغن زیتون و به عنوان روغن پخت­ و پز مردم فقیر اروپا استفاده می­شد. ولی تا قبل از جنگ جهانی دوم، آرژانتین تنها کشور آمریکای جنوبی بود که کلزا تولید می­کرد. با بروز جنگ جهانی دوم تولید کلزا به طور قابل ملاحظه­ ای در چند کشور تغییر پیدا کرد، ولی، استفاده گسترده از آن، بعد از جنگ جهانی دوم رواج یافت. علت این امر بهبود روش­های زراعی در مزرعه و فنون فرآوری آن در کارخانه ­ها بود. اپلیکویست اظهار داشت که B.napus اولین بار در هلند و در قرن 17 به عنوان یک گیاه روغنی کشف شده است. سپس کاشت آن به سایر بخش­های اروپا گسترده شده است. تگزییوس اظهار داشته است که به احتمال زیاد اولین بار از B.oleracea به عنوان منبع روغن در اروپا استفاده شده است. شرودر- لمبکی شواهدی به دست آوردند که براساس آن، کلزا در هلند بسیار بیش­تر از تصور اپلیکویست، کاشت می­شده است. کارل گزارش کرد که تولید کلزا در مقیاس کوچک در سال 1875 میلادی در کشور سوئد اتفاق افتاد و از آن­جا به کشورهای سوییس، لهستان، روسیه و دانمارک انتشار پیدا کرد. لینه در اواسط قرن 17 اظهار داشت که خردل یا کلم را می­توان به عنوان منبع مناسبی از روغن مورد استفاده قرار داد.

بذر های گل کلزا

بذر های گل کلزا

در قرن 19 تولید کلزا به دلیل ظهور روغن­های معدنی جهت روشنایی و چراغانی کردن کاهش یافت. لازم به ذکر است که هنوز در چراغ محراب برخی از کلیساها از آن استفاده می­شود، زیرا این روغن به کندی می­سوزد و تا حدودی بی­ بو است. این نوع مصارف روغن کلزا در نیمه دوم قرن 19 با ورود روغن­های ارزان قیمت معدنی خاتمه پیدا کرد. با ورود ماشین بخار، از روغن کلزا که به طور طبیعی حاوی مقادیر زیادی اسیداروسیک بود، برای روغن­کاری ماشین استفاده شد و این استفاده تا بعد از جنگ جهانی دوم هم­چنان ادامه داشت.

در سال 1940 تقاضا به طور چشم­گیری برای روغن کلزا افزایش یافت و به عنوان روان­ کننده در موتورهای بخار کشتی و لوکوموتیوها مورد استفاده قرار گرفت. در اواسط قرن 19 از روغن کلزا به طور گسترده در راه ­آهن استفاده می­شد. تولید تجاری کلزا در غرب کانادا در سال 1942 به عنوان منبع تامین کننده روغن روان­ساز در جنگ جهانی دوم آغاز شد. ولی به دلیل قحطی و گرسنگی و کمبود منابع روغن خوراکی در سال 1948 مورد توجه قرار گرفت و به استخراج روغن خوراکی در سال­های 1957- 1956 منجر شد. در سال 1968 اولین رقم کلزا با میزان اسید اروسیک پایین درکانادا تولید شد. ارقام اسپان، میدان و تورچ از نخستین رقم­های اصلاح شده با اسید اروسیک پایین بودن که در کانادا مورد کاشت قرار گرفتند. بین سال­های 1974- 1972 میزان اسید اروسیک موجود در روغن رقم­های مختلف کلزا و شلغم روغنی به کم­تر از دو درصد کاهش یافت. در سال 1974 رقم تاور به عنوان اولین رقم دو صفر کلزا که هم مقدار اسید اروسیک و هم مقدار گلوکوزینولات آن پایین بود معرفی شد. در سال 1981 تولید رقم­های کلزای برخوردار از گلوکوزینولات بالا تا حدودی متوقف شد. مدتی بعد از معرفی رقم­های دو صفرکلزا، رقم­های شلغم روغنی نیز اصلاح شد. در این زمینه به رقم کندل می­توان اشاره کرد که علاوه بر حداقل گلوکوزینولات و اسید اروسیک، فیبر م­تر نیز داشت. رقم­های برخوردار از این ویژگی به رقم­های سه صفر شهرت یافت، ولی هنوز در سطح وسیع مورد استفاده قرار نگرفته بودند . با تولید ارقام جدید و کاهش میزان مواد مضره در روغن و کنجاله، سیر صعودی کاشت کلزا شدت گرفت و به سرعت تولید آن بعد از معرفی ارقام جدید بیش­تر شد. پیشرفت­های بدست آمده در اصلاح کیفیت روغن و کنجاله کلزا، موجب افزایش بیش­از پیش این گیاه برای مصارف خوراکی شد. لازم به ذکر است که مصارف صنعتی روغن کلزا نیز زیاد است و احتمال دارد اهمیت بیش­تری نیز پیدا کند. در حال حاضر، کلزا در بسیاری از کشورهای جهان کاشت می­شود و از مهم­ترین تولیدکنندگان آن می­توان به کانادا، چین، هندوستان، آلمان، فرانسه، انگلستان، فنلاند و روسیه اشاره کرد. بزرگ­ترین عرضه کننده بذر کلزا در سطح جهانی کشور کانادا است. در سال­های اخیر به دلیل توجه بیش­تر به توسعه و ترویج کلزا، سطح زیر کشت آن در ایران نیز افزایش قابل ملاحظه­ ای داشته است و با توجه به شرایط اقلیمی، کاشت پاییزه آن در بسیاری از نقاط کشور به راحتی امکان پذیر شده اشت.

روغن و گل کلزا

روغن و گل کلزا

ارقام مختلف کلزا:

این گیاه دو جنسه خود ناسازگار و دارای دو تیپ رشدی بهاره و پاییزه است. ارقام پاییزه در شرایط مساعد پرمحصول هستند. کلزا از رشد روزت برخوردار است و این امر از سرماخوردگی آن در پاییز و زمستان 45.91 Pfv0 و Hyola مناسب کاشت در منطقه خزر هستند و بهترین زمان کاشت آن­ها 10 تا 20 مهر ماه است.

رقم Hyola می­تواند یک هفته دیرتر کاشت شود. ارقام مناطق سرد Okapi، Fornax و Slmo و مناطق معتدل سرد Colvert و Orient هستند. عملکرد دانه در شرایط مطلوب می تواند به بیش­تر از 3000 کیلوگرم در هکتار برسد. کیفیت روغن این ارقام خوب است و فاقد گلوکوزینولات و یا از حداقل آن برخوردار هستند.

عطاری

اهمیت اقتصادی کلزا:

کلزا با اختصاص 15 درصد کل تولید روغن گیاهی در جهان، بعد از سویا و نخل روغنی مقام سوم را بین دانه­ های روغنی به خود اختصاص داده است. در برخی از ارقام کلزا، روغن بالغ بر 48 درصد وزن خشک دانه را شامل می­شود.

زیادی درصد روغن در دانه کلزا و هم­چنین ترکیب مناسب اسیدهای چرب و روغن ارقام اصلاح شده، تسلط آن را بر بازارهای روغن جهانی فراهم کرده است. از مهم­ترین اسیدهای چرب اشباع نشده در روغن کلزا اسید اروسیک است که حدود 30-26 درصد از کل اسیدهای چرب را شامل می­شود. در صورتی که میزان اسیداروسیک در روغن بسیار بالا باشد، این نوع روغن­ها غیر خوراکی تلقی و از نظر صنعتی مورد استفاده قرار می­گیرد. ارقام برخوردار از اسید اروسیک بالا، دارای مصارف صنعتی است، زیرا شکستن باند اتیلنی این ترکیب تولید اسید براسیلیک می­کند و این اسید در تولید نایلون کاربرد دارد. روغن کلزا در صنایع صابون­ سازی، پلاستیک­ سازی، لاستیک­ سازی و هم­چنین به عنوان روان­ کننده در دستگاه­های صنعتی و به دلیل تحمل حرارت بالا در موتور جت کاربرد دارد . در روغن­های جنس براسیکا، با کاهش میزان این اسید چرب نامطلوب برای مصارف خوراکی، در رابطه با سایر اسیدهای چرب مطلوب نظیر اسید اولئیک و لینولئیک می­توان مکانی را در مولکول چربی پیدا کرد. بنابراین بهتر است اصلاح دانه­ های روغنی جنس براسیکا در جهت اهداف زیر صورت گیرد:

  • تولید ارقام بدون اسید چرب اروسیک برای مصارف خوراکی.
  • تولید ارقام برخوردار از اسید اروسیک بالا برای مصارف صنعتی.

پایین­تر بودن میزان کلسترول در روغن کلزا، به دلیل پایین­تر بودن درصد اسیدهای چرب اشباع شده در ترکیب آن، مزیت فوق­ العاده­ ای برای این روغنف نسبت به سایر روغن­های گیاهی محسوب می­شود. روغن کانولا حرارت 220 درجه سانتی­گراد را بدون تغییر کیفیت تحمل می­کند. ترکیب اسید چرب در ورغن کانولا مشابه روغن زیتون و بادام زمینی است، با این تفاوت که اسید پالمتیک آن کم­تر و اسید لینولئیک آن بیش­تر است.

باغ گیاهان گلزا

باغ گیاهان گلزا

در کشورهای پیشرفته، از این روغن برای سرخ و برشته کردن فرآوردهای غذایی استفاده می­شود. طعم روغن کانولا بسیار مطبوع است و به همین دلیل از آن در طبخ غذا، تهیه کره گیاهی، شیرینی­ پزی و تهیه سس استفاده می­شود. روغن کلزا به عنوان مارگارین، روغن کلوچه ­سازی، مایونز، روغن آشپزخانه نیز مورد استفاده قرار می­گیرد. اعتقاد بر این است دانه آسیاب شده­ ی کلزا به همراه نمک برای درمان سرطان به کار می­رود. روغن کلزا برای تقویت و شادابی پوست مناسب است وهمراه با کافور برای درمان روماتیسم نیز استفاده می­شود. عصاره ریشه کلزا برای درمان سرفه­ های مزمن و برونشیت کاربرد دارد. کلزا با حدود 40 درصد روغن، جزء روغن­های نیمه خشک شونده محسوب و از ضریب یدی 106-96 برخوردار است. اگر روغن با فشار و بدون حرارت استخراج شود، تنها 92.5- 90 درصد اسید چرب اشباع نشده ود رحدود 10-7.5 درصد اسیدچرب اشباع شده دارد. با مشاهدات اثرات مفید روغن کلزا، ارزش آن برای مصارف صنعتی و غذایی رو به افزایش است. با این­که در برخی از کشورهای آسیایی هنوز از کنجاله کلزا به عنوان یک کود استفاده می­شود، ولی ارزش این گیاه زراعی به عنوان یک ماده غذایی غنی از پروتئین برای دام­ها رو به افزایش است. کنجاله کلزا در حدود 35-30 درصد پروتئین خام دارد که 70-60 درصد آن قابل هضم ایت و به مصرف تغذیه دام می­رسد.

تناوب گیاه کلزا:

کلزا نسبت به دیگر گیاهان زراعی ارزش تناوبی بیشتری دارد. این گیاه در تناوب هر محصولی که بتواند تهی بستر مناسب بذر، کاشت به موقع و اجتناب از بیماری های خاک زی را فراهم کند رشد می کند. در تناوب با غلات (گندم و جو) در کنترل بیماری­ ها، آفات و علف­ های هرز موثر واقع می­شود. آزمایشات نشان داده ­اند که عملکرد بدست آمده از گندم کاشت شده پس از کلزا 10 درصد بیش­تر از عملکرد زراعت گندم پس از آیش می­شود. در شالیزارهای می­توان ارقام بسیار زودرس این گیاه را بعد از برداشت برنج کاشت کرد. کاشت پیاپی کلزا در یک مزرعه و یا کشت آن در تناوب با سایر گیاهان تیره براسیکاسه موجب تشدید بیماری­هایی می­شود که عامل آن چند سال می­تواند در خاک زنده بماند.

برای خرید انواع بذر می توانید از این لینک استفاده نمایید.
هومن انگورانی

درباره هومن انگورانی

سلام! من هومن انگورانی هستم و از اینکه با شما در این فضای دیجیتال ارتباط برقرار کنم، خوشحالم. به عنوان یک نویسنده و علاقه‌مند به موضوعات مختلف، نوشته هایم را به اشتراک می‌گذارم. به نظر من نوشتن یک ارتباط قوی و شگفت‌انگیز است. علاقه مند به یادگیری عمیق هستم و دوستم دارم هر انچه را که آموختم تا حدی که میتوانم به دیگران انتقال دهم.

مقاله های مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *