صنایع ماهیگیری و شیلات مقادیر قابل ملاحظه ای پسماند شامل ماهی های غیرقابل استفاده، ماهی های مرده یا بقایای حاصل از تمیز کردن آنها (پوست، سر، دم، فلس، استخوان، باله ها و محتویات شکم) و همچنین سایر آبزیان (خرچنگ، میگو، صدف و …) و پسماندهای آنها را تولید میکند.
بهطورکلی، فرآوری ماهی، خرچنگ و میگو میتواند به ترتیب 60-30، 85-75 و 80-40% مواد زائد جامد تولید نماید. این پسماندها بسته به نوع آبزی میتوانند غنی از پروتئین و گاهی چربی باشند. برای مثال، صدف حاوی حدود 33% پروتئین و 33% کیتین (تشکیل شده از Ca و P) است. علاوه بر این، در استخرهای مراکز پرورش ماهی نیز مقادیر زیادی فضولات ماهی، لجنهای جمع شده روی بیوفیلترها، ماهی های مرده و لجنهای کف استخرها نیز وجود دارند که باید هر از چند هفته یکبار اقدام به تمیز نمودن آنها کرد.
شاید هیچ چیزی بدتر از انتشار بوی پسماندهای مذکور در بازارهای ماهی، کارخانجات فرآوری آبزیان یا مراکز آبزی پروری نباشد. خوشبختانه این پسماندها قابلیت تبدیل به کمپوست و ارسال به سایر نقاط جهت مصارف کشاورزی را دارند، چون منبعی غنی از مواد آلی محسوب میشوند.
تهیه کمپوست از این مواد در مقایسه با کمپوست بقایای گیاهی مزرعهای یا باغی اندکی متفاوت است. کمپوست کردن این پسماندها، اقتصادی، نسبتاً بی بو و سودمند برای دفع این پسماندها است. مهمترین عامل موفقیت در این امر، مدیریت مناسب محل تولید کمپوست میباشد.
مشکل استفاده مستقیم از پسماندهای ماهی:
قبلاً اینگونه پسماندها را به دلیل داشتن مقادیر قابل ملاحظه نیتروژن و فسفر و همچنین سرعت بالای تجزیه، مستقیماً به عنوان کود با خاک مخلوط میکردند. گوشت ماهی به دلیل داشتن پروتئینهای محلول، چربیها، کیتین و آمینواسیدها عمدتاً توسط آنزیمهای درونی موجود در بافتها به راحتی، حتی در شرایطی که سایر میکروارگانیسمهای تجزیه کننده، مصرف کننده یا تبدیل کننده به نیترات فعال نیستند (مثل دمای پایین)، تجزیه شده و به آمونیاک فرّار تبدیل و منجر به تولید بو میشود.
غلظت بالای آمونیاک باعث جلوگیری از فعالیت ارگانیسمهای تولیدکننده نیترات میشود. این عمل گاهی به کمک برخی باکتریها و قارچها تشدید میشود. از اینرو استفاده مستقیم از پسماندهای ماهی به عنوان کود در زمین باعث تولید بوی بد ناشی از فساد میگردد.
چربی ماهی نیز که بیشتر از نوع غیر اشباع است به سرعت در هوا اکسید شده و تولید بوی بد میکند. بنابراین، تجزیه هوازی و بیهوازی پسماندهای ماهی، چه در خاک و چه در توده های معمولی کمپوست، سریع بوده و تولید بوی بد ناشی از آمونیاکی میکند که قسمت اعظم آن از طریق تبخیر از دست میرود.
کلسیم موجود در پسماندهای ماهی که باعث قلیایی شدن محیط میشود، دلیل دیگر هدرروی آمونیاک و کاهش ارزش کودی آن است. هدرروی آمونیاک و انتشار بو زمانیکه هوادهی کمپوست تحت فشار بوده و یا آنرا برمیگردانند (هم میزنند) بیشتر میشود. از اینرو باید اقدامات اصلاحی انجام شود.
برای مطالعه مقاله مزیتهای استفاده از کمپوست کلیک کنید .
تولید کمپوست از پسماندهای ماهی
چالشهای موجود در تولید کمپوست از پسماندهای ماهی و آبزیان:
به طورکلی، پسماندهای مربوط به فرآوری آبزیانی مانند خرچنگ، میگو، صدف و … از نظر کیفی مناسب تبدیل به کمپوست نیستند. این پسماندها، گوشت و پوشش صدفی آنها و همچنین بقایای محصولات دریایی پخته شده را نیز شامل میشود.[
به دلیل نسبت پایین کربن به نیتروژن (حدود 4 به 1)، قلیایی بودن و رطوبت بالای پسماندهای ماهی لازم است با مواد اسیدی دارای نسبت بالای کربن به نیتروژن مانند تراشه چوب، روزنامه، مقوا، برگ و … مخلوط شوند. رطوبت بالا و متراکم بودن بافت این پسماندها نیاز به ترکیب با مواد جاذب رطوبت و با تخلخل بالا را ایجاب میکند.
تراشه های چوب تازه برای تجزیه، دارای نیاز اکسیژن مربوط به خود هستند و زمانی که با پسماندهای ماهی (که تولید آمونیاک میکنند) مخلوط شوند، آمونیاک تولیدی باعث خنثی و اکسید شدن فنولی میشود که از ضایعات چوب آزاد شده است. در غیر اینصورت، فنلها باعث کاهش سرعت تجزیه توسط میکروارگانیسمهای درگیر در فرایند کمپوست میشوند.
مزیت تراشه چوب در این است که هوادهی و تخلخل بهتری درون توده ایجاد می نماید و درنهایت منجر به نیاز کمتر به برگرداندن توده میشود. هوادهی تحت فشار و برگرداندن مخلوط پسماندهای ماهی و چوب، باعث تشدید هدرروی آمونیاک میشود. این امر باعث اکسیداسیون فعال مخلوط و تولید حرارت بیشتر و انتشار بویی شبیه موی سوخته ناشی از سوختن مواد میشود.
برای کمپوست ماهی درصورتیکه مقدار مواد موجود برای کمپوست کم باشد و نسبت کربن به نیتروژن رعایت شده باشد، به دوبار برگرداندن توده در هفته نیاز است. هوادهی بیشتر برای خنک کردن توده باعث هدرروی بیشتر آمونیاک، انتشار بو، نیاز به بیوفیلترهای با ظرفیت بالاتر، آزاد شدن مقادیر زیادی گرما، ممانعت از تجزیه باکتریایی و در نهایت طولانی تر شدن فرایند کمپوست یا رسیدگی آن میشود. در مقابل، اگر هوادهی انجام نشود تجزیه پسماندهای ماهی تحت شرایط بیهوازی صورت پذیرفته و باعث تولید انواع آمینها، سولفوآمینها و سولفید هیدروژن بسیار بدبو میشود.
برای تهیه کمپوست از پسماندهای ماهی استانداردهای متفاوتی در کشورهای مختلف وجود دارد. از جمله اینکه تمامی مواد باید قبل از تبدیل به کمپوست بهاندازه حداکثر 12 میلیمتر خرد شوند؛ تمامی اجزای تشکیل دهنده کمپوست باید حداقل یک ساعت به دمای oC70 برسند و نباید باکتری سالمونلا در نمونه کمپوست دیده شود.
بذر گوجه فرنگی
بذر میوه
نوشیدنی ها