اصول تغذیه در سبزی‌های گلخانه ای

گیاهان برای رشد و نمو خود به 16 عنصر نیاز دارند که سه عنصر کربن، هیدروژن و اکسیژن از هوا و آب تأمین می‌وشد و 12 عنصر معدنی باقیمانده از منابع مختلفی مثل محیط کشت، آب و کود تأمین می‌شود بیشترین مقدار عناصر غذائی توسط کشاورزان با افزودن کود تأمین می‌شود. هدف از مدیریت برنامه کودی بایستی تأمین عناصر به مقدار کافی باشد نه اینکه یک عنصر را کم و عنصر دیگر را زیاد فراهم کنیم.

تغذیه سبزی های گلخانه ای:

اما در بحث تغذیه چه نکاتی را باید مدنظر قرار داد.

1-نوع گیاه:

بر هیچ کس پوشیده نیست که گیاهان مختلف نیازهای غذائی متفاوتی دارند و علاوه بر آن میزان تحمل آنها به کمبود یا زیادی عناصر با هم فرق می‌کنند. مشخص شده است که حتی در مورد زمان مصرف کودها با هم تفاوت نشان می‌دهند. همچنین کشت‌های مختلف (بهاره یا پائیزه) مقدار عناصر مورد نیازشان با هم یکسان نیست.

در یک پژوهش مراحل رشدی گوجه فرنگی گلخانه‌ای را به سه مرحله تقسیم بندی کرده و میزان دو عنصر N و K مورد نیاز با توجه به مرحله تفاوت نشان می‌دهد، در حالی که میزان فسفر مورد نیاز در هر سه مرحله یکسان بود و در مرحله سوم میزان پتاسیم مورد نیاز بسیار بالا بود.

سبزی‌های گلخانه ای

2- عوامل محیطی:

یکی از مزیت‌های کشت گلخانه‌ای توان کاشت کردن یک محصول یا چند محصول در طول یک سال است. بنابراین با توجه به اینکه در فصول مختلف، دما، رطوبت و نور با هم متفاوت است و این امر روی میزان جذب عناصر تأثیر می‌گذارد، بنابراین برنامه کوددهی را باید به درستی تنظیم کنیم.

البته ناگفته نماند که می‌توان در گلخانه، دما، رطوبت و نور را در همه فصول سال تنظیم کرد، منتها با توجه به شرایط حاکم در ایران ممکن است نتوانیم به این امر مهم دست پیدا کنیم. مشخص شده است که در دمای کم محیط کشت، جذب فسفر و آهن کاهش می‌یابد و دمای بستر کشت نباید در طول رشد و نمو گیاهان از 5.15 درجه سانتی گراد برای دوره‌های طولانی کمتر شود. در مورد کلسیم مشخص شده است که جذب و حرکت کلسیم به تبخیر و تعرق وابسته است و شرایطی که تبخیر و تعریق را تحت الشعاع قرار می‌دهد، حرکت کلسیم را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.

به طوری که بالا بودن طولانی مدت رطوبت محیط، می‌تواند منجر به عدم رسیدن کلسیم به نوک برگ‌ها و سوختگی در این ناحیه را باعث می‌شود در گوجه فرنگی نیز شرایط رطوبت کم همراه با دما و نور زیاد باعث تبخیز و تعرق بیشتر می‌شود که سبب حرکت کلسیم بیشتر به سمت برگ‌ها شده، در نتیجه کلسیم کمی به میوه‌ها می‌رسد و پوسیدگی گلگاه (“Blossom End Rot” BER) را باعث می‌شود. علاوه بر آن رطوبت شبانه بالا باعث افزایش جذب کلسیم و کاهش پوسیدگی گلگاه می‌شود در مورد تزریق CO₂ برای تأمین کربن و افزایش فتوسنتز پرورش دهندگان بایستی تنها زمانی که سیستم تهویه خاموش است، این کار را انجام دهند.

این کار فقط در زمستان مقدور است مشخص شده است که برای محصولات گلخانه‌ای فرم NO₃^–، فرم ارجح است منتها به نظر می‌رسد که در دماهای کم (کمتر از 12/7 درجه سانتی‌گراد) NH₄⁺ نسبت به NO₃^– راحت‌تر جذب می‌شود و باید کوددهی تأمین کننده نیتروژن در این مواقع حاوی NH₄⁺ بیشتری باشد.

3- کیفیت آب آبیاری:

در سیستم کشت ان اف تی (“Nutrition film trchnique” NFT)، آب محیط پرورش گیاهان است و در دیگر سیستم‌های کشت هیدروبونیک، آب سهم زیادی از محیط رشد گیاه را دارد. بنابراین منطقی به نظر می‌رسد که کیفیت محیط کشت یعنی آب شناخته شده باشد و این مشابه آزمون خاک برای فراهم آوری عناصر در مزرعه است.

کیفیت آب یا مقدار مواد مخصوص (شن، سنگ آهک، مواد آلی و غیره)، میزان مواد حل شده (مواد شیمیائی تغذیه‌ای و غیرتغذیه‌ای) و PH آب تعیین می‌شود. علاوه بر آن بایستی به EC و TSS آب نیز توجه کرد. EC آب آبیاری بایستی کمتر از 75% میلی موس بر سانتی متر و میزان جذب سدیم (“Sodium Absorption Rate” SAR) کمتر از 5، PH در حد خنثی، غلظت بر کمتر از ppm 1، کلر بین 0/6 ppm 1/0 و فلور حدود ppm1 باشد.

سختی آب بیشتر مربوط به کلسیم و منیزیم در آب است و تعیین مقدار این دو عنصر در آب به محاسبه میزان کلسیم و منیزیم مورد نیاز کمک خواهد کرد آب با EC بیش از 1/5 دستی زیمنس بر متر به عنوان یک آب با کیفیت ضعیف برای اغلب محصولات گلخانه‌ای به حساب می‌آید. نمک‌های خاصی که در اب با کیفیت کم وجود دارد می‌تواند در محیط رشد گیاه تجمع کنند و باعث کاهش رشد محصولات شود.

غلظت بالای نمک‌های محلول، رشد را کاهش می‌دهد، زیرا یون هائی که EC را بالا می‌برند با عناصر غذائی برای جذب رقابت می‌کنند. همچنین در شرایط EC بالا، جذب آب توسط گیاه کاهش می‌یابد. کلسیم، منیزیم و بی‌کربنات زیاد در آب باعث رسوب کربنات کلسیم و منیزیم شده و نازل‌های سیستم آبیاری بسته خواهد شد. در صورت وجود آهن بیش از 0/5 ppm در آب نیز این مشکل پیش خواهد آمد.

PH محلول غذائی و آب نیز اهمیت خاصی دارد، زیرا حلالیت عناصر غذائی به شدت تابع PH است. اغلب عناصر در محدوده 6/5-5/5 بهترین جذب را توسط گیاه دارند. PH بیش از 7 در محیط منجر به کاهش حلالیت فسفر و عناصر کم مصرف (به جز مولیبدن) می‌شود. PH خیلی اسیدی می‌تواند منجر به سمیت عناصر کم مصرف مخصوصاً در محیط‌های خاکی که منگنز و آلومینیوم دارند، شود. PH محیط با جذب عناصر پرمصرف خاص در طول زمان می‌تواند تغییر کند. برای مثال جذب نیترات می‌تواند منجر به افزایش PH محیط کشت شود.

علت این است که گیاهان سعی دارند تا تعادل بار الکتریکی را در دو سمت غشاء حفظ کنند، بنابراین یون هیدروکسیل را به دنبال جذب نیترات، از خود به محیط ترشح می‌کنند. جذب یون پتاسیم دارای اثر متقابلی است و در نتیجه آن یون H⁺ از گیاه خارج و PH را اسیدی می‌کند. این تغییرات سریع در محیط‌های کشت هیدرویونیک به دلیل عدم ظرفیت بافری در آنها زیاد رخ می‌دهد.

بنابراین محلول‌های غذائی هر چند وقت بایستی عوض شوند و برحسب نیاز مقداری اسید یا باز به محلول اضافه تا PH را متعادل کنند. میزان یون بی‌کربنات در اکثر آنها بالا است و این باعث افزایش PH، رسوب کربنات کلسیم و منیزیم می‌شود. به همین دلیل در اینگونه آب‌ها توصیه می‌شود که با افزودن مقداری اسید مثل اسید فسفریک، اسید نیتریک  اسید سولفوریک، PH آن را به 5/6-6 برسانیم. البته اسید سولفوریک ارزانتر است.

ولی دو اسید دیگر منبع عناصر فسفر و نیتروژن است و از این نظر اهمیت دارد. برخی کشاورزان برای باز شدن گرفتگی‌های سیستم آبیاری از اسید استفاده می‌کنند که در این موقع PH را به 4/5 می‌رسانند. این کار حتماً بایستی زمانی صورت گیرد که گیاهی در حال رشد داخل گلخانه نباشد.

سبزی‌های گلخانه ای

4- وضعیت شیمیائی خاک:

امروزه در اکثر گلخانه‌های تجاری سیستم‌های کشت بدون خاک استفاده می‌کنند، منتها این پیشرفت در ایران زیاد قابل توجه نیست و در برخی مناطق مثل جیرفت مبادرت به کشت در خاک می‌کنند (مشاهدات شخصی).

در اینگونه موارد علاوه بر مبحث کیفیت آب، بحث شرایط خاک پیش می‌آید چون ایران کشوری متنوع است و خاک‌های آن در برخی مناطق مثل جنوب شور و میزان برخی عناصر در آنها بالا و در برخی مناطق مثل شمال PH اسیدی نیز دیده می‌شود.

در برخی خاک‌ها مقدار یک عنصر عامل محدود کننده است زیرا به دلیل بالا بودن مقدار آن عنصر، تعادل عناصر به هم خورده و از جذب برخی عناصر جلوگیری می‌شود و در برخی موارد مستقیماً ضررهائی را به گیاهان وارد می‌کنند. مثل مسمومیت‌های آلومینیومی و منگنزی در خاک‌های اسیدی، بنابراین در کشت‌های خاکی علاوه بر آب، خاک نیز باید تجزیه شوند و بر حسب تجربه این دو برنامه ریزی شوند. مثلاً در صورتی که PH اسیدی دارد بایستی از گیاهان مقاوم یا متحمل به آلومینیوم و منگنز استفاده شود و یا از گیاهانی که برای آنها آلومینیوم مفید است (هورتنسیا –Hydrangea spp) استفاده کنند یا به هر نحوی PII خاک را متعادل کنند.

5-توجه به عناصر غذائی کم مصرف:

با پیدایش کولتیوارهای پرتوقع و استفاده مکرر از خاک، نیاز به عناصری که قبلاً مطرح نبود، بالا می‌رود. امروزه اکثر پرورش دهندگان برنامه کودی خود را بر مبنای عناصر پرمصرف (مثل نیتروژن، فسفر و پتاسیم) و کم مصرف خاص برنامه ریزی می‌کنند، در حالی که از عناصری مثل سلیسیوم باعث استحکام بافت‌ها شده و از بروز برخی بیماری‌ها جلوگیری می‌کنند.

سبزی‌های گلخانه ای

6- تأثیر عناصر غذائی در بیماری‌های فیزیولوژیک:

بسیاری از محصولات تولید شده به دلایلی قابل عرضه به بازار نیستند. ناهنجاری‌های فیزیولوژیک یکی از دلایلی است که باعث تولید محصول غیر قابل فروش می‌شود.

عوامل مختلفی نظیر عدم شرایط مناسب رطوبتی، نور، تغذیه و ژنتیکی سبب ناهنجاری‌های فیزیولوژیک می‌شوند. در کشور ما اکثر خاک‌ها از نظر کلسیم غنی است (ملکوتی و همائی، ۱۳۸۲)، اما جذب و حرکت کلسیم به کندی صورت گرفت ناهنجاری هائی مثل پوسیدگی گلگاه در گوجه فرنگی و فلفل و ترک خوردگی کوتیکولی ۔ (Cuticul Cracking را به وجود می‌آورد.

تحقیقات اخیر نشان داده است که علاوه بر کلسیم، بُر نیز در ترک خوردگی کوتیکولی نقش دارد، به طوری که (g/l6/6) کلرید کلسیم با g/l 3 بوراکس روی میوه‌های ۴۰ تا ۶۰ روزه گوجه فرنگی، این عارضه را به شدت کاش می‌دهد.

برای جلوگیری از پوسیدگی گلگاه از کاربرد کودهای نیتروژنه زیاد مخصوصاً به صورت آمونیوم بایستی پرهیز کرد، چون آمونیوم در جذب با کلسیم رقابت می‌کند همچنین کلسیم زیادی در میوه گوجه فرنگی باعث ایجاد لکه‌های طلائی رنگ (Cuticul Cracking) می‌شود. افزایش مقدار فسفر میزان جذب کلسیم را افزایش و در نتیجه لکه لکه شدن میوه (Gold Fleck) را افزایش می‌دهد.

معمولاً میوه‌های رسیده که روی آنها خال سفید (Speckling) وجود دارد و همچنین میوه‌های با دیواره خاکستری (Botchy Ripening)، در خاک‌های با نیتروژن زیاد و پتاسیم کم بیشتر دیده می‌شود؛ همچنین نیتروژن زیاد باعث لکه‌های رنگی (Gray Wall) در میوه فلفل، و گوجه فرنگی می‌شود. نیتروژن زیاد گرده افشانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بنابراین باعث پوفی شدن (Colour Spotting) میوه گوجه فرنگی می‌شود.

تغییرات ناگهانی EC در ناحیه ریشه می‌تواند روی جذب آب و ترکیدگی (Puffiness) میوه اثر داشته باشد.

برای حل مشکل ترکیدگی در گوجه فرنگی مقدار مس را در محلول غذائی تا ppm 2 باید بالا برد. همچنین برای جلوگیری از به وجود آمدن ترک‌های ریز (Splitting) مقدار پتاسیم بالا مؤثر است. پتاسیم و فسفر ناکافی باعث سبز مانده یقه میوه (Minute Cracking) می‌شود.

سبزی‌های گلخانه ای

امیدواریم از خواندن این مطلب لذت برده باشید، فروشگاه اینترنتی پوپونیک شما را به خواندن مقاله های زیر دعوت می نماید.

• گلخانه چیست
• گلخانه کاکتوس
• گلخانه آپارتمانی
• گلخانه گوجه فرنگی