استویا یا شیرین برگ با نام علمی Stevia rebaudiana گیاهی بوته ای از تیره Asteraceae است. ارتفاع این گیاه نهایتا به یک متر می رسد و حداکثر تا پنج سال می تواند عمر کند. استویا با نام شکر برگ نیز شناخته می شود. خاستگاه اصلی استویا نواحی شمالی آمریکای جنوبی می باشد که به صورت یک گیاه وحشی در مراتع گسترده مناطق مرزی برزیل و پارگوئه (آمامبای هیگلندو نزدیک رودخانه ماندی) می روید.
در این مناطق این گیاه به نام برگ عسلی (honey leaf) نیز معروف است. دلیل این نامگذاری وجود خاصیت شیرین کنندگی قوی و درمانی در برگهای گیاه استویاست. وجود همین خواص در این گیاه باعث شده تا از منظر علمی و اقتصادی بسیار در معرض توجه قرار گیرد.
گیاه استویا دارای برگهای کوچکی است که روی ساقه قرار گرفته اند. زمان گلدهی این گیاه همزمان با کوتاه شدن روز و به سردی گراییدن هوا شروع می شود و گلهایی کوچک با رنگهای بنفش و سفید روی ساقه ها خودنمایی می کنند. عملیات گرده افشانی در استویا توسط باد و حشرات انجام می شود. دانه گیاه استویا دانه ای کوچک، فندق مانند، سبک و کرکدار است که توسط باد جابجا می شود. دمای 30-15 درجه سانتی گراد بهترین دما برای رشد این گیاه است.
استویا جایگزین شکر:
گیاه استویا به راحتی می تواند جایگزین شکر شود. حتی میزان شیرینی برگ های این گیاه 10 الی 15 برابر شکر معمولی است. عصاره تصفیه شده این گیاه پودری سفید رنگ است که حاوی 85 الی 95 درصد استویوزید بوده و 200 الی 300 بار از شکر شیرین تر است. می توان شیرینی این گیاه را مشابه با شیرینی شیرین بیان دانست. برگهای شیرین استویا می تواند بهترین جایگزین برای شیرین کننده های مصنوعی باشند که فاقد هر گونه کالری بوده و در بدن تولید انرژی نمی کند. بر همین اساس محصولات تولید شده با استویا برای بیماران دیابتی بهترین گزینه است.
این گیاه علفی به دلیل دارا بودن خواص شیرین کنندگی و دارویی در برگهایش، به شدت از لحاظ اقتصادی و علمی مورد توجه قرار گرفته است. در آسیا ژاپن به عنوان اولین کشور در سال 1970 در صنایع غذایی و دارویی خود از استویوزاید به عنوان یک عنصر شیرین کننده قوی استفاده نمود. پس از آن بود که در کشورهای چین، مالزی، سنگاپور، کره جنوبی، تایوان و تایلند نیز گیاه استویا مورد توجه قرار گرفته و مزارعی برای کاشت آن اختصاص یافت. استویا در آمریکا، کانادا و مناطقی از اروپا نیز یافت می شود.
برای مطالعه مقاله معرفی گیاه سس (سرده) می توانید از این لینک استفاده نمایید.
برگ های گیاه استویا
گیاه استویا شامل چه ترکیباتی است؟
گیاه استویا حاوی ترکیباتی به شرح زیر است:
پروتئین، کربوهیدارت، فسفر، پتاسیم، سدیم، منیزیم، روی، ویتامین A و C، آهن و کلسیم.
در برگ های این گیاه نوعی رزین آروماتیک وجود دارد که باعث تقویت دستگاه گوارشی انسان می گردد. همچنین این گیاه دارای روغن های ضروری 0.12 الی 0.16 درصد می باشد که از این میزان 43% آن در گل آذین گیاه است. ماده دی ترپن گلیکوزاید انت کائورن موجود در استویا منشا شیرینی آن است که چندین برابر شیرین تر از شکر معمولی (سوکروز) می باشد.
گلیکوزایدها ترکیباتی ارگانیک بوده و متشکل از یک بخش گلیکولی (شیرین) و یک بخش غیر گلیکولی هستند. بخش گلیکول شامل رامنوز، گلوکز، آرابینوز، زایلوز، فروکتوز و … است و بخش غیر گلیکولی متشکل از استرول تانین، کاروتنوئید و … است.
برگها در استویا حداقل متشکل از 8 گلیوزاید مختلف می باشند که مشتق شده از استویول تتراسایلیک هستند. حدود 5 الی 10 درصد از وزن برگ خشک از استویوزاید تشکیل شده که فراوان ترین ترکیب شیرین کننده محسوب می شود.
ترکیبات شیرین موجود در گیاه استویا به دلیل عبور از میان فرایندهای گوارشی بدون تجزیه شیمیایی برای افراد مبتلا به دیابت مفید هستند. استویا و استویوزاید را می توان به عنوان یک ماده شیرین کننده طبیعی و سالم مورد استفاده قرار داد. زیرا در پی انجام تحقیقات روی بیوسنتز، متابولیسم، سمیت زدایی و مفهوم تغذیه ای این گیاه ثابت شده که استویا گیاهی کاملا سالم و عاری از هیچ گونه مواد سمی است.
گل گیاه استویا
بذر گیاه استویا چگونه کاشت می شود؟
تکثیر گیاه استویا در طبیعت از طریق بذر آن صورت می گیرد و نحوه کاشت این گیاه روز کوتاه همانند زراعت یک ساله انجام می شود. برای کاشت این گیاه در شرایط گلخانه ای ابتدا بذر آن را کاشته و بعد از سپری شدن 6 الی 7 هفته نشاها برای کاشت به مزرعه انتقال می یابند. در صورت وجود شرایط مطلوب گیاه می تواند تا ارتفاع 100 سانتی متری رشد نماید. ماه های اردیبهشت و خرداد بهترین زمان کاشت گیاهچه های استویا در شرایط مزرعه است.
بعد از گذشت حدود 54 الی 104 روز از زمان کاشت، گیاه شروع به گلدهی خواهد کرد. به دلیل عدم تلقیح درصد پوکی در بذر گیاه استویا زیاد است. ولی در مقابل بذر مرغوب این گیاه از جوانه زنی خوبی برخوردار است. ازدیاد گیاه به وسیله بذر به نسبت نشا ارزان تر است. در ضمن نشای گیاه استویا در فرآیند حمل و نقل تحمل کمی داشته و ممکن است آسیب ببیند. تولید قند در تابستان در طول روز انجام گرفته و مراحل برداشت آن در مهر ماه صورت می گیرد. دوره رشد استویا در شرایط گلخانه ای می تواند با افزایش طول روز طولانی تر گردد.
طریقه کاشت بذر گیاه استویا:
اگر که ساکن مناطق سردسیری نیستید در هر زمانی می توانید اقدام به کاشت بذر گیاه استویا بکنید. اما در صورت سکونت در مناطق سرد بذر را بایستی شش هفته پیش از آخرین سرما در منزل بکارید. برای این منظور بهتر است برای هر بذر استویا یک گلدان 8 سانتی متری تهیه کرده و خاک داخل گلدان را یک خاک شل یا ترکیبی از پیت ماس و پرلیت انتخاب کنید. گلدان باید دارای سوراخ زهکشی باشد. قبل از اقدام به کاشت بذر، خاک را مرطوب کرده و اجازه دهید آب اضافی از گلدان خارج گردد. بذر استویا را با اندکی فشار به خاک بچسبانید. سپس از لایه نازکی پرلیت روی بذر استفاده کنید تا در اثر جریان هوا بذر تکان نخورد. بذر را در معرض نور قرار داده و بعد از اتمام کاشت سطح را با استفاده از آبپاش مرطوب نمایید.
گلدان را در مقابل یک پنجره جنوبی قرار بدهید. دمای مناسب برای محل نگهداری گلدان باید مابین 20 الی 21 درجه سانتی گراد تنظیم شده باشد. برای ایجاد شرایط جوانه زنی باید روی گلدان را با یک پلاستیک تمیز و شفاف بپوشانید تا رطوبت خاک حفظ شود. نباید اجازه دهید خاک گلدان خشک شود. در روز دو نوبت خاک را مرطوب کنید. به طوری که خاک خیس نشود. به جهت اینکه ممکن است در زمان آبیاری بذر جابجا شود از آبپاش برای آبیاری آن استفاده کنید.
حدودا بعد از گذشت 10 الی 15 روز از کاشت بذر، جوانه زنی آغاز شده و جوانه ها سر از خاک در خواهند آورد. دو ماه صبر کرده و بعد از اینکه خطر سرما رفع شد نهال ها را در زمین بکارید. برای مناطق گرم که زمستان های سرد ندارند از اواخر پاییز می توان اقدام به کاشت نهال ها در زمین کرد. بهترین مکان برای کاشت گیاه استویا یک محیط آفتاب گیر با کمترین شرایط سایه است.
برای مطالعه مقاله معرفی گیاه بگونیا می توانید از این لینک استفاده نمایید.
شکوفه های گیاه استویا
شرایط نگهداری گیاه استویا:
گیاه استویا برای رشد به نور و گرما نیاز داشته و در مقابل سرما حساس می باشد. این گیاه در صورت وجود شرایط مساعد می تواند تا یک متر نیز رشد کند. این گیاه در محیط طبیعی خود نمی تواند آب فراوان را تحمل کند و آسیب می بیند، پس باید برای رشد بهتر در محیطی گرم و آفتاب گیر قرار گرفته و خاکش همواره مرطوب باشد. گیاه استویا قابل کاشت در باغچه، آپارتمان، بالکن، باغ و مزارع است.
دمای مناسب جهت کاشت و نگهداری استویا:
گیاه استویا مناسب برای کاشت در مناطقی با آب و هوای معتدل است. این گیاه در فصل زمستان شاخ و برگهایش را از دست می دهد. ولی قسمت زیرزمینی آن در زیر خاک باقی مانده و در اسفند دوباره شروع به رشد می کند و در فصل بهار نیز محصول می دهد. 15 اسفند الی 20 فروردین بهترین زمان برای کاشت استویا در زمین است. بهترین رشد استویا در مناطقی صورت می گیرد که دمای هوای زمستان هایش بین 7 الی 10- درجه سانتی گراد باشد. استویا برای رشد مناسب و تولید برگهای بیشتر نیازمند یک فصل گرم و طولانی است.
خاک مناسب برای کاشت استویا:
چون گیاه استویا دارای ریشه افشان است، خاک آن باید سبک بوده و غنی از مواد آلی و برخوردار از قدرت نگهداری آب باشد. ماندن آب در ریشه سبب پوسیده شدن ریشه خواهد شد. پس اگر مزرعه آبگیر بود بهتر است اقدام به زهکشی آن نمایید.
آبیاری گیاه استویا:
با درنظر گرفتن نیاز آبی گیاه، روش بارانی بهترین روش برای آبیاری این گیاه است. با این حال در صورت وجود خاک سبک روش آبیاری قطره ای نیز می تواند استفاده شود. چون استویا دارای ساقه ای ترد است، باید سیستم آبیاری زمین قبل از کاشت در سطح زمین تعبیه شود. غالبا تعداد دفعات آبیاری در تابستان به دلیل گرم بودن هوا 2 الی 3 روز یکبار انجام می گیرد.
کوددهی گیاه استوریا:
افشان بودن ریشه در این گیاه از نزدیک شدن و تماس ابزارآلات با ریشه ممانعت می کند و در هنگام کودپاشی به گیاه در یک دایره با فاصله 10 سانتی متری از ساقه اصلی کود شیمیایی مورد نظر ریخته شده و سپس بلافاصله با خاک می پوشانند.
نکاتی درباره شرایط کاشت استویا:
- حداقل دما در زمستان 10- و حداکثر دما در تابستان 32 درجه باید باشد.
- گیاه در مناطقی با آب و هوای معتدل و گرمسیری کاشته شود.
- برای هر هکتار سی تا چهل هزار نهال کاشته شود.
- جهت کاشت استویا از نوار تیپ (قطره ای) استفاده شود.
- جهت از بین بردن علف های هرز در زمین استویا از سموم استفاده نگردد.
- گیاه نیازمند آبیاری هر روزه است. بنابراین هر روز آن را آبیاری نمایید.
- در محدوده ی 15 اسفند الی 20 فروردین بهترین زمان جهت کاشت استویاست.
- از پلاستیک های مخصوص به منظور جلوگیری از رشد و تکثیر علف های هرز استفاده نمایید.
گیاه استویا در گلدان
روش های تکثیر استویا:
اکنون به شما روش های تکثیر گیاه استویا را توضیح می دهیم.
تکثیر جنسی (از طریق بذر):
چون عمل تلقیح در این گیاه به درستی انجام نمی گیرد همین باعث ایجاد مشکل در تکثیر از طریق بذر می شود و این کار را مشکل می نماید. همچنین قدرت جوانه زنی بذر استویا 25% می باشد.
تکثیر به روش کاشت بافت:
در روش کاشت بافت قسمتی از اندام گیاهچه مادری را جدا می کنند و در بسترهای رشد به وسیله هورمون های رشد در محیط آزمایشگاهی عمل تکثیر را انجام می دهند.
مزایا و معایب تکثیر استویا از طریق کاشت بافت:
کاشت بافت دارای مزایا و همچنین معایبی نیز می باشد.
- در روش فوق همه ویژگی های گیاهچه والد به گیاه در تعداد فراوان انتقال می یابد.
- استفاده از این روش به دلیل وارداتی بودن هورمون های رشد هزینه زیادی می طلبد و شرایط تحریمی نیز بر روی آن ها تاثیرگذار است.
- تکثیر گیاه در این روش وابسته به آزمایشگاه بوده و همین سبب می شود در صورت وجود اشکال در شرایط آزمایشگاهی رشد به تاخیر بیافتد و گیاهچه از بین برود.
- گیاهچه استویا به علت نداشتن مقاومت کافی و ضعیف بودن بایستی پس از عمل تکثیر و طی مراحل اولیه رشد، با شرایط آب و هوایی مزرعه سازگار شود.
مزایا و معایب تکثیر استویا از طریق قلمه:
در ادامه به مزایا و معایب تکثیر استویا از طریق قلمه می پردازیم.
- چون در این روش از هورمون ها و لوازم آزمایشگاهی استفاده نمی شود، پس مشمول تحریم و افزایش قیمت ها نمی شود.
- در این روش هزینه تکثیر به خاطر عدم نیاز به کارگران ماهر کاهش می یابد.
- تکثیر گیاهچه از همان ابتدا در شرایط کاشت انجام می شود. بنابراین نیاز به تطبیق با شرایط زمین وجود ندارد.
- در تکثیر با روش کاشت بافتی جوانه ها علفی شکل هستند. ولی در روش تکثیر قلمه شکل جوانه ها به صورت چوبی است. بنابراین ریشه در مقدار بسیار زیادی تولید می شود و احتمال از میان رفتن گیاه کمتر خواهد بود.
- محدودیت در میزان قلمه ها معایب این روش محسوب می شود، به صورتی که از هر گیاهچه مادری 10 قلمه می توان گرفت.
گیاه خشک شده استویا
راهنمای خرید و مصرف گیاه استویا:
در ادامه یکسری نکات در ارتباط با خرید و مصرف این گیاه بیان می کنیم.
- بهتر است در هنگام خرید استویا نوع ارگانیک آن را خریداری کنید. چون این نوع فاقد هرگونه مواد افزودنی غیر طبیعی می باشد. استویا به دو شکل پودر و مایع وجود دارد که شکل پودری غالبا برای نوشیدنی مورد استفاده قرار می گیرد و مایع در پخت و پز کاربرد دارد.
- بعد از تهیه می توانید از آن به عنوان شیرین کننده طبیعی در اسموتی، ماست، چای، قهوه و دیگر نوشیدنی ها استفاده نمایید. همچنین از استویا می توانید در تهیه خمیر کیک، شیرینی و انواع دسرها استفاده کنید.
- از این جهت که میزان شیرینی استویا بیشتر از قند است، تنها در هر وعده غذایی می توانید 1 قاشق غذاخوری از آن مصرف کنید. این مقدار می تواند بسته به دستورالعمل و برند استویا متفاوت باشد.
- بهتر است برای بهره مندی از مزایای استویا به میزان متوسط از آن مصرف کرده و در استفاده از آن زیاده روی نکنید.
برای مطالعه مقاله معرفی گیاه نخل ماداگاسکار می توانید از این لینک استفاده نمایید.
پودر گیاه استویا
خواص دارویی گیاه استویا:
گیاه استویا دارای خواص دارویی بسیاری می باشد.
- کمک به کاهش فشار خون
- پیشگیری از بیماری های قلبی
- جلوگیری از مبتلا شدن به دیابت
- ضد التهاب
- ضد سرطان
- به دلیل فاقد کالری بودن به کاهش وزن کمک می کند.
- بدون ایجاد واکنش آلرژیک
- منبعی غنی از ترکیبات آنتی اکسیدانی
- فاقد گلوتن
- کمک به ارتقای بهداشت دهان و دندان
اثرات جانبی مصرف زیاد استویا:
اثرات جانبی که ممکن است در اثر زیاده روی در استفاده از استویا ایجاد شود
- نفخ و کاهش شدید فشار خون
- در اثر زیاده روی در استفاده از آن ممکن با افت شدید قند خون مواجه شوید.
- احتمال ایجاد اختلال در غدد درون ریز
- ایجاد درد های عضلانی
بذر گوجه فرنگی
بذر میوه
نوشیدنی ها