جیبرلین چیست

جیبرلین ها (Gibberellin) گروهی از هورمون‌های گیاهی هستند که در رشد گیاهان موثرند. جیبرلین ها در ژاپن هنگام مطالعه قارچ آسکومیست انگل برنج بنام ژیبرلا فوجیکوری کشف شدند. قارچ ژیبرلا فوجیکوری عامل بیماری باکانه در برنج است که در آن گیاه آفت زده خیلی بلندتر از گیاه سالم است.

هنگام مطالعه در زمینه این بیماری ماده متبلوری از عصاره این قارچ بدست آمد که جیبرلین نامیده شد. تعداد جیبرلین های شناخته شده اکنون متجاوز از 100 عدد است.

تاریخچه گیاه جیبرلین:

دانشمندان ژاپنی بیش از 160 سال پیش، در هنگام مطالعه گیاه برنج مشاهده کردند که ساقه برخی از بوته های برنج در یک مزرعه رشد بیشتری نسبت به بقیه بوته های برنج دارند و در تحقیقات خود متوجه شدند که حمله قارچی به نام جیبرلا فوجیکوریا عامل این رشد بیش از اندازه است. آنها متوجه شدند که اگر عصاره یک گیاه بیمار به گیاه سالم زده شود همان واکنش بروز می دهد. درسال 1926 دانشمندی بنام کوروساوا در تحقیقاتش کشف کرد که اگر این قارچ درون محیط مصنوعی کاشت گردد، عصاره این محیط نیز می تواند گیاه سالم را بیمار کند و علت این کار وجود ماده ای است که از قارچ ترشح می شود که در برابر گرما نیز مقاوم است. دانشمندی بنام یابوتا در سال 1935 توانست آن را از قارچ جدا سازد آن ماده را بخاطر منشا آن جیبرلین نام نهاد.

با وجود پژوهش های زیاد در این زمینه و انتشار نتایج آنها در مجلات علمی و کشاورزی ژاپن، در دنیای غرب تحقیقاتی در این زمینه صورت نگرفت. تا اینکه در اواخر جنگ جهانی دوم دانشمندان انگلیسی و آمریکایی به کار و پژوهش بر روی آن پرداختند.

جیبرلین فرمول بسیار پیچیده ای دارد و هنوز ساخت آن به طور مصنوعی امکان پذیر نشده است و تنها راه تهیه و تولید آن از طریق کاشت قارچ و عصاره گیری آن می باشد.

تحقیقات و پژوهش های دانشمندان منجر به کشف بیش از 100 نوع جیبرلین مختلف گردیده است که هرکدام با شماره ای از عدد 1 به بالا مشخص و نام گذاری شده اند. اسید جیبرلیک (GA) یکی از بهترین و معروفترین ترکیبات این گروه می‌باشد که در بسیاری از گیاهان گزارش شده است.

تولید جیبرلین در گیاهان عمدتا در برگ های جوان، نوک ریشه، انتهای ساقه، میوه ها و بذرهای در حال رشد صورت می گیرد. انتقال این هورمون در گیاهان به ‌طور آزاد و از طریق آوند آبکش و آوند چوبی روی می‌دهد.

استفاده از جیبرلین

نقش جیبرلین‌ها در گیاهان:

در این قسمت به نقش جیبرلین ها در گیاهان می پردازیم.

اثر روی گلدهی گیاهان:

یکی از جالب ترین اثرات جیبرلین ها تاثیر روی گلدهی گیاهان است. برای وادار کردن گیاهان روز بلند (گیاهانی که در روزهای بلند گلدهی می کنند) به گل دهی در شرایط روز کوتاهی از این هورمون استفاده می شود.

طویل شدن سلول‌ها و بلند کردن گیاهان پا کوتاه:

جیبرلین ها بر روی رشد و تولید مثل گیاهان بسیار موثرند. عمده ترین تاثیر جیبرلین ها افزایش رشد طولی گیاهان و افزایش طول ساقه است. طویل شدن ساقه در درجه اول نتیجه طویل شدن فاصله بین گره‌ها است. هر چند ممکن است تقسیم سلولی هم تا حدودی در امر بلند شدن گیاه تاثیر گذار باشد.

پاشیدن جیبرلین روی گیاه باعث افزایش طول ساقه می‌شود. برخی گیاهان زینتی و برخی حبوبات و غلات که به دلایل ژنتیکی توان تولید این هورمون را نداشته و در نتیجه پاکوتاه هستند، با محلول پاشی رشدشان به حالت عادی برمی گردد.

تاثیر جیبرلبن روی گیاه

رشد برگ:

با توجه به اینکه طول موج‌های کوتاه نور قرمز در رشد برگ تاثیر گذارند، برای رشد برگ هورمون جیبرلین می‌تواند جایگزین نور قرمز شود. مثلا تولید برگهای گسترده تر در کاهو.

شکستن دوره استراحت بذرها:

بذر‌های بسیاری از گیاهان معمولا نیاز به دیدن دوره‌ای از سرما برای جوانه زدن دارند. جیبرلین باعث شکستن دوره ی استراحت در این بذر ها می شود. بعنوان مثال، هورمون جیبرلین خواب بذرهای سیب زمینی را شکسته و باعث بوجود آمدن محصول یکنواخت می‌شود.

شکستن دوره خواب جوانه:

همچنین هورمون جیبرلین جوانه‌های گیاهان چوبی را برای گذراندن دوره سرما فعال میکند.

طویل شدن و تشکیل ریشه:

این هورمون در برخی از درختان میوه باعث طویل شدن ریشه می شود. از طرفی برخی دیگر ازجیبرلین‌ها، مانع از تشکیل ریشه روی قلمه‌ها می شود، که علت آن خنثی کردن اثر اکسین‌ها است.

پارتنوکارپی:

جیبرلین در میوه های بسیاری، میوه پارتنوکارپ (میوه بدون دانه) ایجاد می‌کند. مثلا در مورد میوه انگور، اگر هورمون ‌پاشی با جیبرلین قبل از باروری یا همان (۱۰ روز قبل از ریزش گلبرگ‌های گل) صورت گیرد، سبب از بین رفتن مادگی و درنتیجه بدون هسته‌شدن حبه‌های انگور می‌شود.

بذر انگور سفید

بزرگی و درشتی میوه:

در میوه گیلاس برای تولید میوه‌های درشت‌تر و جلوگیری از آسیب های ناشی از باران سه هفته قبل از برداشت محصول با هورمون جیبرلین محلول پاشی می‌شود.

به تاخیر انداختن رسیدن میوه‌ها:

برای به‌ تاخیر انداختن رسیدن برخی میوه‌ها مانند خرمالو و مرکبات نیز از جیبرلین استفاده می‌کنند.

هنگامی که میخواهیم زمان رسیدن میوه به تاخیر بی افتد و مدت طولانی تری روی درخت باقی بماند تا بازار عرضه محصول بهتر شود، از هورمون جیبرلین استفاده می کنیم. این میوه ها را موقعی که هنوز سبز هستند، یعنی حدود یک ماه قبل از رسیدن، با محلولهایی از جیبرلین محلول پاشی می کنند. در این صورت مدت نسبتا طولانی میوه به حالت سبز روی درخت باقی می‌ماند.

تاخیر در برداشت میوه‌ها:

در مورد میوه هایی که می خواهیم دیر برداشت کنیم، با محلول پاشی جیبرلین می توان مدت زیادی آنها را روی درخت نگهداری کرد. مثلا سه هفته قبل از برداشت میوه گیلاس و چهار هفته قبل از برداشت میوه گلابی، آن را محلول پاشی می کنند.

بکرزایی در گیاهان:

جیبرلین در گیاهانی که به‌ طور طبیعی امکان بکرزایی را داشته باشند، تولید محصول را افزایش می‌دهد. در برخی از انواع سیب و گلابی که گرده افشانی اندکی داشته اند، میتوان آنها را با محلول پاشی جیبرلین مجبور به تولید میوه کرده و سبب افزایش تولید محصول شد. این روش در برخی از میوه های هسته دار مانند هلو و زردآلو هم کاربردی است. اما میوه حاصله بدون هسته خواهد بود.

تاثیر جیبرلین روی انگور

کاربرد جیبرلین در باغبانی:

بیشترین کاربرد جیبرلین ها به خصوص جیبرلیک اسید در سطوح گسترده، افزایش محصول انگور می‌باشد. همانطور که قبلا نیز اشاره شد، هورمون پاشی قبل از عمل لقاح (یعنی 10 روز قبل از ریزش گلبرگ های گل) موجب از بین رفتن مادگی و تولید انگورهای بدون هسته می شود. در حین این عمل تعدادی از حبه ها می ریزند (در انگورهایی مثل انگور یاقوتی که خوشه متراکمی دارند). چون حبه‌های باقی مانده فضای زیادی برای رشد دارند موجب بالا رفتن کیفیت محصول و درشت تر شدن انگورهای باقیمانده می شود. چرا که حبه‌های باقی مانده فضای زیادی برای رشد دارند.

در انگورها محلول‌پاشی پس از باروری و تشکیل شدن حبه‌ها، موجب درشت‌تر شدن حبه‌ها و مجموعا افزایش محصول می‌گردد. این اثر در انگورهای بدون هسته بیشتر خود را نشان می‌دهد. در میوه آلبالو جهت کاهش اثر ویروس زرد 15-10 روز پس از ریزش گلبرگها محلول پاشی هورمونی صورت میگیرد. هورمون جیبرلین باعث بالارفتن کیفیت و بزرگ تر شدن اکثر میوه های هسته دار بخصوص میوه هایی مثل انگور، گیلاس، گلابی، آلو، سیب و آلبالو می‌گردد.

این هورمون همچنین باعث افزایش محصول و بزرگ شدن اندازه میوه در گوجه‌فرنگی و توت فرنگی می‌شود. همچنین محصولاتی مانند خیار، لوبیا، نخود فرنگی و فلفل را با افزایش میزان گلدهی پر بار می کند. در زمان اولین ریزش گلبرگها برای اصلاح شکل و اندازه میوه سیب استفاده می‌شود. همچنین از هورمون جیبرلین در افزایش جوانه زنی بذرهای سیب، گلابی، گیلاس و فندق قبل از جوانه زدن استفاده می‌شود. برای افزایش تولید گل رز در گلخانه ها از این هورمون استفاده می شود.

قرص هورمون جیبرلین:

برای استفاده از هورمون های جیبرلینی که به صورت قرص در دسترس می باشند بهتر است نکات زیر را رعایت کنید:

• نباید تا 24 ساعت بارندگی صورت بگیرد یا گیاه غبارپاشی شود.
• آب محلول پاشی نمکی یا دارای سختی زیاد آب نباشد.
• حتما با توجه به دستورالعمل مندرج در جعبه با نسبت های درست به تهیه محلول اقدام کنید.
• ابتدا قرص را در مقدار یک لیوان آب حل کرده، سپس بقیه آب را به آن اضافه کرده و اسپری کنید.