سعد کوهی

سعد کوهی که در فارسی به جگن مشهور است، نوعی گیاه دارویی محسوب می شود که ریشه و غده زیرزمینی دارد. سعد کوهی دارای برگ های تیز، باریک و بلند است. رنگ سبز آن کمی به تیرگی رفته و به نظر تند و براق می آید. بسته به عمر گیاه، می تواند ارتفاعی از ۳۰ تا ۹۰ سانتی متر داشته باشد. غده آن به شکل و اندازۀ بادام یا زیتون و یا کمی بزرگتر، پوست آن سیاه و داخل آن سفید و معطر است. انواع گونه های سعد در نقاط بسیار مرطوب و باتلاقی مناطق گرم و معتدل دنیا می رویند و ریشه های آن باید همیشه در آب باشد به طوری که اغلب مردم جگن ها را علف های هرز باتلاق ها می دانند. گونه ای از این گیاه نیز در منازل به عنوان گلدان زینتی کاشته می شود که در تهران آن را « علف چتری » گویند، زیرا برگ های آن مانند چتر است و هر چند برگ از یک نقطه خارج می شود.

در اواخر تابستان گلهای آن ظاهر می شود این گیاه بومی مناطق نیمه حارّه است و مرتباً باید آبیاری شود سرمای زمستان مناطق سرد را تحمل نمی کند و باید در داخل منزل یا گلخانه باشد. طبیعت گیاه دارویی سعد کوهی خشک و به نسبت گرم است.

در ایران بهترین سعد را از نظر دارویی از ریشۀ جگنهایی که در فارس در کنار رودخانه ها می روید، به دست می آورند.

سعد کوهی در طب سنتی

غدّه یا ریشۀ متورم آن را که در بعضی گونه ها معطر و خوشبو و در برخی گونه ها شیرین و خوردنی است و مصرف دارویی دارد در کتب طب سنتی با نامهای « سُعد» و « سُعد کوهی»، « صباح الخیر»، « مشک زمین » و « حب الزلم» و نوعی از آن نیز « سعد هندی» نامبرده می شود.

نوعی از آنکه در بازار سعد هندی گفته می شود مغز آن سفید نیست و کوچکتر از نوع سعد کوهی است و شبیه زنجبیل می باشد و اگر جویده شود زعفرانی رنگ می شود. خاصیت نوع هندی آن این است که اگر به پوست بدن مالیده شود ، موهای آن قسمت می ریزد.

در طب چینی از جوشانده این گیاه به عنوان مدر و برای درمان اختلالات کبدی، زردی و کاهش تب در مالاریا استفاده می‌شود.

طریقه مصرف سعد کوهی

می توان آن را به صورت جوشانده، پودر شده، بخور، کوبیده یا … مصرف کرد.

• غده گیاه سعد را در آب ساییده، سپس در ظرفی سفالی روی آتش قرار دهید تا آب آن جذب شود. هر روز (ناشتا) از آن بخورید. این روش برای تقویت معده و رفع سوزش دهانه معده که در اثر بدهضمی غذا ایجاد شده، همچنین رفع بوی بد دهان مفید است.
• سعد کوهی را پودر کرده و برای شستشوی دندان ها استفاده کنید.
• روش بخور این گیاه برای ضد عفونی کردن سینوسها و اطراف بینی به کار می رود.

خواص سعدکوهی

از خواص سعد کوهی تسکین سر درد، سرگیجه و میگرن است و مصرف آن خاصیت مسکن و آرامبخش دارد. سعد کوهی دارویی موثر برای درمان روماتیسم است. استفاده از سعد کوهی برای رفع بوی بد دهان، تقویت دندان و لثه ها و سفت کردن لثه ها مفید است همچنین برای درمان سرماخوردگی و سرفه مفید است.

از خواص سعد کوهی کمک به درمان و رفع برخی ناراحتی های دستگاه گوارش است. مصرف این گیاه برای زخم معده، رفع سوء هاضمه نیز مناسب است.

خوردن سعد پودر شده به همراه پودر زعفران و مویز خشک و کمی عسل در رفع فراموشی و حواس پرتی بی نظیر است.

 مضرات سعد کوهی

با وجود گسترده بودن خواص سعد کوهی، زیاده روی در مصرف آن و خوردن مداوم این گیاه، مضر است و موجب ایجاد اختلال در خون می شود‌، همچنین باعث خشکی کلیه ها خواهد شد و اسپرم آب منی را به شدت غلیظ و سفت می کند.

به طور کلی استفاده دارویی از گونه های مختلف سعد باید حتما با تجویز متخصص طب سنتی و بر اساس شرایط بیمار باشد.