گیاه پنیرک چیست

گیاه پنیرک گیاهی پایا، خزنده، گلدار و خودرو است. ارتفاع این گیاه دو ساله و علفی 10 تا 15 سانتی متر می باشد، که در برخی شهر های ایران مثل دزفول ارتفاع آن به 60-50 سانتی متر نیز می رسد. گیاه پنیرک دارای ساقه های ستبر و شاخه شاخه، منشعب و کرکدار است. برگهای پنیرک دایره ای شکل و دندانه دار می باشد. گلهای کوچک این گیاه به رنگ بنفش، آبی و صورتی می باشد.

گیاه پنیرک بومی غرب اروپا بوده، اما در  قسمت هایی از مدیترانه و شمال آفریقا هم رشد می کند و به برخی از کشورهای انگلیسی زبان هم راه یافته است. مناطق رویش این گیاه در ایران آذربایجان، آستارا، اصفهان، نواحی البرز، اطراف تهران، شمال ایران، شمال ایران، دامغان، کرمان، جنوب ایران، بلوچستان، خراسان، بهبهان و سایر مناطق ایران است. در ایران این سرده حدود 10 گونه گیاه علفی یک‌ساله یا چندساله دارد. هرچند این گیاه در ایران به صورت خودرو است اما در قسمت هایی از کشور هم در مزارع برای استفاده بعنوان گیاهان دارویی کاشت می شود.

نام های دیگر گیاه پنیرک در منابع طب سنتی:

بخش های مورد استفاده گیاه پنیرک برگ و گلها، غلاف دانه و ریشه آن است. البته در اکثر مناطق ایران گلهای این گیاه (بخصوص بصورت خشک شده) بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد.

خرید گل پنیرک

نام علمی گیاه پنیرک Malva sylvestris است. گیاه پنیرک بخاطر شکل مغز و دانه های آن به پنیرک معروف شده است. در زبان فرانسوی به آن Framageon و Mauve و در زبان انگلیسی هم Mallow نامیه می شود. در منابع معتبر سنتی نامهای متفاوتی برای گیاه پنیرک ذکر شده است:

در فارسی: نان کلاغ، هوره، خیرو، خطمی کوچک

در ترکی : همه گوجی، امن کومنجی، ابم کاجی

در مازندرانی: نجیلک، پنیرویس

در عربی: خُبازی و خُبازا، خبازی صغیر، خبازی بری، ملوکیه بری، خیروع

در هندی: پاپری، کلچری

در یونانی: ملوخه، ملوخیون

استان کهکیلویه و بویر احمر، خوزستان و فارس: تولَه

در متون قدیمی از گیاه پنیرک بعنوان خلمیط، بقلهالیهودیه، و خبازی بستانی هم یاد شده است. در ایران دو نوع دارویی آن وجود دارد که با نام پنیرک صغیر و پنیرک کبیر نامیده می شود.

انواع پنیرک:

در ادامه ی مطلب شما را با انواع پنیرک آشنا می کنیم.

پنیرک کبیر:

در زبان فارسی به این گونه «پنیرک» گفته می شود و در کتب سنتی از آن با نام «خطمی» یاد شده است.پنیرک کبیر گیاهی است از خانواده Malvaceae و نام علمی آن Malva sylvestis L می باشد.

در زبان فرانسوی و انگلیسی با نام های زیر شناخته می شود:

در زبان فرانسوی: Framageon، Fausse guimauve

در زبان انگلیسی:  High mallow، Common mallow

برای مطالعه مقاله فواید گل ختمی می توانید از این لینک استفاده نمایید.

ویژگی های گیاه شناختی پنیرک کبیر:

پنیرک کبیر گیاهی پایا، علفی و دو ساله است که ارتفارع آن به 40-80 سانتی متر می رسد. دارای برگهای متناوب و دمبرگهای بلند هستند. بریدگیهای عمیقی برگهای این گیاه را به 7-5 قسمت تقسیم کرده است. دارای گلهای درشت قرمز رنگ مایل به بنفش می باشد که در ماه های اردیبهشت تا تیر ماه ظاهر می شوند. دارای ساقه ای کرک دار است. ریشه آن عمودی، گوشتدار و سفید رنگ است. دارای تخمدان آزاد و مدور با خانه های متعدد می باشد. میوه این گیاه، کپسولی گرد و مدور است که در هر یک از خانه های متعدد خود یک دانه وجود دارد.

واریته ای از این گیاه بنام Malva sylvestris var mauritiana Boiss L  یا همان «M.mautitiana L» در ایران می روید که در مناطق زیر مشاهده شده است:

آذربایجان نزدیک تبریز، خوی در قراچال، کرج، کن، بیلغان، اراک، خرسان، کوپه داغ، قوچان، بین تربت حیدریه و اسد آباد مشهد، شیراز، کرمان و بلوچستان.

پنیرک صغیر:

این گیاه در زبان فارسی «پنیرک»، در شیراز «ختمی کوچک» نامیده می شود. در کتب سنتی به آن «خبازی» یا «خیرو» گفته می شود. گیاه پنیرک صغیر از خانواده Malvaceae بوده و با نام علمی Malva rotundifolia L می باشد.

در زبانهای فرانسوی و انگلیسی با نامهای زیر شناخته می شود:

در زبان فرانسوی: La mauve a feuilles vondes، Petite mauve

در زبان انگلیسی: Mallow

خرید بذر گل پنیرک ارغوانی

ویژگی های گیاه شناختی پنیرک صغیر:

پنیرک صغیر در تمام بخش های گیاه (ارتفاع، برگ و گل) کوچکتر از پنیرک کبیر می باشد. ارتفاع آن در حدود 10-50 سانتی متر است. دارای برگهای گرد و گلهای سفید با رگه های قرمز رنگ است. این گیاه در بیشتر مناطق ایران می روید از جمله:

آذربایجان، آستارا، نزدیک تبریز، خوی، بلوچستان، کرمان، سمنان، اصفهان، اراک، اطراف گیلان، هفت حوض، دامنه های البرز، قوچان، کوپه داغ، جزیره قشم و بندر عباس و …

تاریخچه گیاه پنیرک:

کیاه پنیرک در گذشته بعنوان یکی از گیاهان دارویی کاربرد داشته است و در زمانهای قدیم جزو گیاهان دارویی به شمار می رفته است. این گیاه 8 قرن قبل از میلاد مسیح، شناخته و مصرف می شده است. در فسیل های 3000 ساله  کشف شده در سوریه، بقایای دانه گیاه پنیرک در بین دندانهای انسان ها وجود داشته است. در گذشته، در روز استقلال مصر غذایی سنتی با عنوان مولوخیل تهیه می شد، در این غذای سنتی از گیاهی بنام کورچروس الیتوریوس آکا «پنیرک جوت» استفاده می کردند، در این زمان چنانچه به این گیاه دسترسی نداشتند گیاه پنیرک را جایگزین این گیاه می کردند.

قسمت های مورد استفاه گیاه پنیرک:

تقریبا تمام بخش های گیاه پنیرک مثل برگ، گل، غلاف دانه ها و حتی ریشه قابل استفاده می باشد.

ترکیبات گیاه پنیرک:

گیاه پنیرک دارای ریز مغذی های فراوانی از جمله ویتامین A، ویتامین C، ویتامین های گروه B و ویتامین E، انواع فلاونوئیدها، اسیدهای چرب ضروری، موسیلاژ، لانولین، فیبر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، سلنیوم و روی می باشد. در برگهای گیاه پنیرک کبیر تانن یافت می شود. در برگها در حدود ۰۱۸/۰ ماده ای فعال یافت شده که محرک عضلات رحم و روده است. گل پنیرک حاوی مقدار کمی ماده رنگی بنام مالوین است که در اثر هیدرولیز به مالوی نین و گلوکز تبدیل می شود. تمام بخش های گیاه پنیرک حاوی 15- 50 درصد موسیلاژ است. بر طبق مطالعات انجام شده بر روی موسیلاژ گیاه پنیرک این ماده حاوی مواد دی-گالاکتوزرونیک اسید، ال-رامنوز، آل- آربینوز، گلوکز و گالاکتوز و… می باشد.

نیازهای اکولوژیکی:

این گیاه در مناطق ساحلی تا مناطق کوهستانی می روید. گیاه پنیرک در خاکهایی غنی از مواد غذایی و دارای بافت متوسط و ضخامت زیاد رشد می کند. این گیاه درتمامی مراحل رشد خود به آب فراوان نیاز دارد.

آماده سازی خاک:

در فصل پاییز زمین را به صورت عمیق شخم می زنند و سپس اکسید پتاس در مقیاس (80 – 100 کیلوگرم در هکتار)، اکسید فسفر (40-60 کیلوگرم در هکتار) و ازت (10-20 کیلوگرم در هکتار) به زمین اضافه می کنند. در فصل بهار زمین را مسطح کرده و بستر خاک را برای کاشت بذر ها آماده می کنند. در این فصل باید از کاهش رطوبت خاک جلوگیری شود.

کاشت:

تکثیر و کاشت پنیرک از طریق بذر آن صورت می گیرد. بهتر است پنیرک را در تناوب با غلات و یا سایر گیاهان کشت کرد. تکرار کشت پنیرک بهتر است پس از سه سال انجام شود.

کاشت ردیفی:

زمان مناسب برای کاشت مستقیم پنیرک اواخر اسفند ماه تا اوایل فروردین است. برای این منظور پس از آماده سازی خاک، بذر ها در ردیف هایی به فاصله 60- 80 سانتی متر کشت می شوند. در کشت ردیفی به 3-4 کیلوگرم بذر برای هر هکتار زمین مورد نیاز است. بذر ها در این روش در عمق 1-2 سانتی متری کاشت می شود. پس از کاشت باید بلافاصله زمین را آبیاری کرد.

کاشت کپه ای:

در روش کپه ای فاصله بین ردیف ها 60-80 سانتی متر و فاصله دو بوته از هم در یک ردیف 30 تا40 سانتی متر است. بذر ها در عمق 1-2 سانتی متری کاشته می شوند. در این روش در هر چاله (کپه) پنج تا شش عدد بذر قرار داده می شود و بعد از سبز شدن و رشد کردن گیاههای ضعیف را حذف می کنند. در روش کپه ای 1 تا 1.5 کیلوگرم بذر با کیفیت در هر هکتار مورد نیاز است.

داشت:

درصورت کاشت متراکم بذرها، وقتی گیاه هفت تا هشت برگی شد، اقدام به تنک کردن آنها میکنند. به گونه ای که فاصله دو بوته از هم 30 تا 40 سانتی متر شود. گیاه پنیرک به علف کش های شیمیایی حساس است بنابر این باید به صورت مکانیکی (دو یا سه بار در طول رشد گیاه) علفهای هرز را حذف کرد. آبیاری منظم گیاه تاثیر به سزایی در افزایش کیفیت و رشد گیاه دارد.

برداشت:

اوایل تابستان غلاف دانه برای برداشت و استفاده مناسب می باشند. گلهای گیاه پنیرک باید در دوران شکوفه و قبل از باز شدن کامل، به همراه کاسبرگ در اواخر بهار و اوایل تابستان برداشت می کنند. در هنگام برداشت آنها را داخل سبد قرار می دهند و از هر گونه فشار به آن جلوگیری می کنند. گلها را به ضخامت دو تا سه بند انگشت بر روی هم و در سایه خشک می کنند. آفتاب باعث از بین رفتن مواد موثر گیاه می شود.

برگهای بدون دمبرگ در ماههای خرداد تا تیر ماه برای مصارف دارویی برداشت می شوند. بهترین زمان برداشت برگها زمانی است که گیاهان گلدهی کرده اند. در مورد ریشه گیاه پنیرک هم هر زمان که به اندازه کافی رشد کرده و برای بوته گیاه بزگ شدند عمدتا در فصل پاییز برداشت شده و برای استفاده تمیز و خشک می گردد. نسبت گلهای تازه به خشک گیاه 6 به 1 و نسبت برگ تازه به خشک آن 5 به 1 است.

آفت های گیاه:

مهم ترین آفت این گیاه قارچ عامل بیماری زنگ است. برای مبارزه با این آفت از محلول  0.4 zineb و یا محلول 0.2 درصد برای محلول پاشی گیاه استفاده می کنند.

برای مطالعه مقاله معرفی گیاه قدومه می توانید از این لینک استفاده نمایید.

ترکیبات و خواص گل پنیرک:

فصل گلدهی گیاه پنیرک در اواخر بهار می باشد، در این زمان شروع به برداشت گل پنیرک می کنند. گل پنیرک حاوی بیش از 10 درصد موسیلاژ (لعاب) است. موسیلاژ موجود در گیاه پنیرک دارای خواص دارویی بیشماری است. موسیلاژ در تهیه انواع داروهای مختلف کاربرد دارد.

خرید بذر پنیرک

گلهای خشک این گیاه حاوی مقدار کمی تانن، 7 درصد آنتوسیانین گلیکوزید مالوین و یک دهم درصد لوکوآنتوسیانین می باشد. دمکرده گل های گیاه پنیرک به دلیل داشتن موسیلاژ، بعنوان یک داروی ضد سرفه، ضد زکام، و تورم دهان و گلو بسیار پر کابرد و مفید است. دمکرده گیاه پنیرک تا حدودی خاصیت قابض دارد بنابراین به عنوان ضد اسهال هم به کار می رود. برای رفع گرفتگی صدا یکی از مهم ترین داروهای گیاهی به شمار می آید.

گلهای گیاه پنیرک به صورت خوراکی برای رفع مشکلات مثانه مناسب می باشد. برای التیام زخم ها به صورت موضعی استفاده می شود. مهم ترین خواص گلهای پنیرک ضد التهاب، ضد درد، ملین، قابض، ادرار آور، مقوی رحم و خلط آور است. در برخی از منابع از گلهای این گیاه بعنوان درمان کننده کم خونی یاد شده است. مهم ترین تاثیر گلهای پنیرک مربوط به موسیلاژ و آنتو سیانین آن است.

بهتر است پس از صاف کردن، گلهای دم کشیده را کمی بفشارید تا موسیلاژ موجود در آن به طور کامل خارج شود. هنگام دمکردن آن حتما توجه داشته باشید، فقط 5 دقیقه آن را بجوشانید. حرارت دیدن زیاد باعث هیدرولیز موسیلاژ شده و باعث از بین رفتن خاصیت آن می شود. برگ گیاه پنیرک حاوی تانن و فلاونوئید و 8 درصد موسیلاژ می باشد که پس از هیدرولیز، به گلوکز، گالاکتوز، قندهای آرابینوز و گالاکتورونیک اسید تبدیل می شود.

خواص برگ پنیرک همانند خواص گل های آن است. برگهای پنیرک برای درمان تورم روده و معده، تورم بخش های فوقانی راههای تنفسی و گلو و کاهش علایم سرماخوردگی به ویژه سرفه بسیار مناسب است. از این گیاه در داروهای ضد سرماخوردگی استفاده می شود. خواص گل و برگ پنیرک تقریبا مثل هم است، اما خواص گل آن به دلیل داشتن لکوآنتوسیانین ها و آنتوسیانین ها بیشتر است. بنابر این بهتر است برای اینکه از خواص گیاه پنیرک کامل استفاده شود از برگ و گل این گیاه به صورت مخلوط استفاده شود.

درمان زخم ها با پنیرک:

گیاه پنیرک برای درمان زخم ها و التهابات غشاهای مخاطی معده، روده، دهان و گلو استفاده می شود.

خواص ضد باکتریایی پنیرک:

پنیرک دارای خواص ضد باکتریایی می باشد.

درمان آکنه و جوش های صورت با گیاه پنیرک:

گیاه پنیرک به دلیل خاصیت ضد التهابی و ضد باکتریایی خود باعث درمان آکنه و جوش ها می شود.

پنیرک برای درمان بیماری های دستگاه تنفسی:

پنیرک یکی از گیاهان بسیار مفید در درمان بیماریهای تنفسی است. گیاه پنیرک به دلیل داشتن موسیلاژ در ترکیبات خود باعث می شود تا بافت ملتهب دستگاه تنفسی فوقانی با یک لایه محافظ پوشش داده شده و خاصیت ضد التهابی آن باعث بهبود التهابات شود.

درمان سرفه با گیاه پنیرک:

از برگ و گلهای این گیاه دمکرده ای تهیه می شود که برای درمان سرفه، زکام و خشن شدن صدا بسیار موثر است. در واقع مهم ترین خاصیت این گیاه خاصیت ضد سرفه آن است. برای تهیه چای این گیاه، برگها و گلها چند ساعت قبل از مصرف خیسانده می شود. این گیاه نباید جوشانده شود. جوشیدن باعث از بین رفتن خواص آن می شود. از گلها و برگهای خشک شده این گیاه در انواع چای های تجاری و جوشانده های دارویی برای درمان سرفه استفاده می شود. از عصاره آن هم در داروهای ضد سرفه استفاده می شود.

برای مطالعه مقاله معرفی گیاه خارمقدس می توانید از این لینک استفاده نمایید.

پنیرک به عنوان یک شیر افزا:

گیاه پنیرک برای افزایش شیر در مادران شیر ده مناسب است.

بهبود عفونتهای ادرای:

دمنوش گل پنیرک ادرارآور بوده و برای درمان سوزش مجاری ادرار و عفونتهای مثانه بسیار مفید است.

تقویت رحم و دستگاه تناسلی:

پنیرک مقوی رحم بوده و برای درمان عفونتهای دستگاه تناسلی مفید می باشد.

دفع سموم بدن:

پنیرک برای پاکسازی کبد و سلامت آن و درمان یرقان بسیار مفید است.

بهبود عملکرد دستگاه گوارشی:

پنیرک در درمان دلپیچه، رفع تورم روده ای و معده ای مفید می باشد. به دلیل داشتن موسیلاژ زخمهای معده را بهبود می بخشد. خواص ملین آن برای یبوست مفید می باشد. به دلیل قابض بودن خاصیت ضد اسهال دارد. استفاده از جوشانده آن به صورت کمپرس گرم و یا حمام با آن، موجب رفع مشکلات و ناراحتی های بواسیر می شود.

درمان ورم چشم:

استعمال جوشانده این گیاه به صورت کمپرس گرم برای درمان ورم پلک چشم مناسب است.

خاصیت نرم کنندگی پوست:

استفاده از جوشانده پنیرک به صورت لوسیون باعث نرم کردن پوست شده و برای درمان جوش ها بسیار مناسب است. برای این کار برگ ها و گل های این گیاه را در نیم لیتر آب جوشانده و آن را صاف کرده و به صورت لوسیون بر روی پوست استفاده می کنند.

درمان کم خونی:

گیاه پنیرک به دلیل داشتن مقادیر زیادی آهن برای درمان کم خونی مفید است.

اثرات ضد پیری:

گیاه پنیرک به دلیل داشتن انواع ویتامین ها و فلاونوئید ها در صورت استفاده به صورت پماد یا ژل اثرات ضد پیری بر روی پوست دارد.

درمان برونشیت و استفراغ

درمان اسهال خونی:

در درمان اسهال خونی از جوشانده گیاه پنیرک استفاده می شود.

تسکین دردهای ناشی از آفتاب سوختگی:

500 گرم گل یا ریشه گیاه پنیرک را در یک لیتر آب می جوشانند و سپس آن را بر روی محل آفتاب سوختگی می مالند این لوسیون دردها و التهاب ناشی از آفتاب سوختگی را درمان می کند.

تسکین سردرد های یک طرفه:

جوشانده گل و ریشه گیاه پنیرک باعث تسکین سر دردهای یک طرف می شود.

درمان ورم لوزه ها و گلو و آنژین:

جوشانده گیاه پنیرک به دلیل خاصیت ضد التهابی و ضد میکروبی خود، باعث برطرف شدن ورم لوزه ها، گلو و آنژین می شود.

درمان های سنتی با گیاه پنیرک:

گیاه پنیرک از دیدگاه طب سنتی معتدل می باشد. این گیاه با خاصت معتدل خود اخلاط غلیظ را رقیق می کند و باعث معتدل شدن اخلاط خیلی رقیق می شود. در شکستگی اعضا برگهای این گیاه  را ساییده و بر روی شکستگی می بندند.

خرید بذر گل پنیرک مارشمالو

برگ ساییده شده این گیاه در مخلوط با روغن زیتون، برای درمان سوختگی ها و عقرب گزیدگی ها موثر می باشد. در افرادی که دارای معده و روده های تنبل هستند دم کرده این گیاه توصیه می شود. چنانچه ریشه و برگهای گیاه پنیرک را بر روی دمل ها و کورک ضماد کنند باعث سر باز کردن آنها می شود.

در هندوستان از جوشانده گیاه پنیرک برای تسکین دردها استفاده می کنند. برای این منظور 300 گرم برگ خشک پنیرک را بایک لیتر جوشانده و میل می کنند. به دلیل هم سو بودن اثرات درمانی گیاه پنیرک با گل ختمی، می توان از مخلوط این دو گیاه جهت تهیه ی موسیلاژ برای درمان علایم سرماخوردگی، تسکن سرفه و رفع گرفتگی صدا و داروی خلط آور استفاده کرد.

مضرات گیاه پنیرک:

• مصرف بیش از اندازه گیاه پنیرک سبب سست شدن معده های ضعیف می شود.
• این گیاه برای مزاج های سرد و تر مناسب نمی باشد.
• مصرف بیش از اندازه این گیاه ممکن است با داروهای گوارشی و مشکلات تنفسی تداخل دارویی داشته باشد.

کاربرد های گیاه پنیرک در آشپزی:

گیاه پنیرک علاوه بر کاربردهای دارویی، در انواع غذاها مورد استفاده قرار میگیرد. بنابر تحقیقات انجام شده اکثر پنیرک ها، بجز پنیرک پنبه، خوراکی هستند. این گیاه اکثرا در حومه شهر ها یافت می شود و عمدتا در آشپزی های بین المللی کاربرد بیشتری دارد. در بسیاری از سوپ ها از این گیاه می توان برای لعاب دار کردن سوپ استفاده کرد. در چین از ریشه گیاه پنیرک برای تهیه انواع سوپها استفاده می کنند. همچنین از گیاه پنیرک می توان در کنار اسفناج و سایر سبزیجات انواع سالاد ها و سوپ ها را تهیه کرد.

از غلاف دانه این گیاه می توان برای تهیه مرنگ پنیرک استفاده کرد. برای تهیه آن یک پیمانه از غلاف دانه را با 3 پیمانه آب تا حدی می جوشانند تا مایع نصف شود. سپس برای هر نصف لیوان مایع، یک عدد سفیده تخم مرغ، یک قاشق چایخوری فلفل و کمی وانیل و شکر اضافه می کنند. سپس آن را به قدری هم می زنند تا کف کند و حالتی مثل مرنگ پیدا کند. گیاه پنیرک شباهت های زیادی به مارشمالو دارد.

تهیه بورانی با پنیرک:

گیاه پنیرک را شسته و آن را خرد می کنند و با مقدار یکی دو قاشق آب می پزند. سپس سیر و پیاز را تفت داده و زردچوبه، نمک و فلفل را به  آن اضافه می کنیم پنیرک های پخته را هم اضافه کرده و تفت کوتاهی می دهیم سپس به آن تخم مرغ اضافه می کنیم. درب ظرف را می بندیم تا تخم مرغ ها پخته شود. این غذای خوشمزه را با ماست میل می کنند.

طرز تهیه چای (دمنوش) گل پنیرک:

در یک لیوان آب سرد حدود 2 گرم گل پنیرک را افزوده و حداکثر تا 5 دقیقه بجوشانید و یا در یک لیوان آب جوش 2 گرم گل پنیرک بریزید و پس از 15 دقیقه آن را صاف کرده و میل نمایید.

طرز تهیه چای (دمنوش) برگ پنیرک:

در یک لیوان آب سرد حدود 2 گرم برگ گیاه پنیرک را افزوده و حداکثر تا 5 دقیقه بجوشانید و یا در یک لیوان آب جوش 2 گرم برگ پنیرک بریزید و پس از 15 دقیقه آن را صاف کرده و میل نمایید. در هنگام مصرف یک قاشق عسل به آن بیافزایید تا تاثیر آن قوی تر شود. می توان روزی سه تا چهار بار از این دمنوش استفاده کرد.