معرفی گیاه ذرت

ذرت در قسمت اعظم دنیای جدید گیاه عمده غذائی را تشکیل می­دهد و در سایر قاره­ ها نیز به طور گسترده ­ای کاشت می­شود. در مقیاس جهانی٬ ذرت از نظر سطح زیر کشت و مقدار تولید٬ مقام سوم بعد از گندم و برنج را دارد.

گرچه منشاء ذرت از مناطق نیمه خشک جهان است ولی برای شرائط دیم مناسب نیست و در شرائطی که باران محدود و متغیر باشد با سورگم و ارزن نمی­تواند رقابت کند. در شرائط قاریاب٬ ذرت گیاه مناسبی برای مناطق خشک است و عملکرد بالقوه آن از بقیه غلات بیشتر است. از نظر مبداء ذرت تئوری­های متعددی وجود دارد و یکی از آن­ها حاکی از این است که ذرت غلاف دار٬ فرم ابتدائی اجداد ذرت می­باشد.

ذرت غلافدار٬ هر بذر ذرت در داخل غلاف جداگانه ­ای قرار دارد و بنابراین پس از رسیدن دانه­ های ذرت٬ پراکنش آن­ها ساده می­باشد در صورتی که در ذرت اهلی تمام سنبله در داخل یک پوسته قرار دارد.

سازگاری ذرت:

ذرت یک گیاه گرمسیری است و در شرائطی که متوسط درجه حرارت تابستان کمتر از 19 درجه و متوسط درجه حرارت شبانه کمتر از 13 درجه سانتیگراد باشد رشد نمی­کند. حداقل درجه حرارت لازم برای جوانه زدن٬ 10 درجه سانتیگراد است و اگر درجه حرارت خاک 18 – 16 باشد جوانه زدن و خروج گیاه از خاک سریع­تر و یکنواخت ­تر صورت می­گیرد. در درجه حرارت حدود 20 درجه سانتیگراد٬ ذرت پس از 6- 5 روز بعد از کاشت سبز می­شود.

درجه حرارت زیاد و رطوبت نسبی کم در هنگام گرده افشانی آن اثر سوء بر تلقیح و تشکیل بذر ذرت دارد. علاوه بر ان٬ اگر در این هنگام رطوبت خاک نیز کم باشد خروج آن­ها به تاخیر می­افتد و بر تشکیل دانه­ های ذرت اثر سوء بیشتری خواهد داشت. درجه حرارت حدود 32 درجه سانتیگراد بر عملکرد اثر سوء خواهد داشت. گیاهان جوان ذرت به تدریج که مسن­تر می­شوند به درجه حرارت زیاد حساس ­تر می­گردند. ارقام هیبرید ذرت در این مورد مقاوم­تر از ارقام معمولی می­باشند.

در مناطقی که قبل از کاشت ذرت نزولات به اندازه ­ای باشد که خاک را تا عمق ناحیه ریشه به حد ظرفیت زراعی برساند و در طول فصل رشد حداقل 375 میلیمتر باران ببارد٬ برای کشت ذرت مناسب است. به علت این که درت به آب زیادی احتیاج دارد. کشت دیم آن عمدتا در مناطق مرطوب ( با متوسط بارندگی بالاتر از 600 میلیمتر) که متوسط درجه حرارت 20 تا 32 درجه سانتیگراد و طول فصل رویش بیش از 130 روز است انجام می­گیرد. ولی حتی در مناطق مرطوب نیز حداکثر نیاز ذرت بیش از مقدار نزولات حاصله است از این رو آبیاری انجام می­شود و این از نظر اقتصادی نیز توجیه پذیر است.

روزنه ­ها در برگ­های مسن­تر ذرت به شدت تحت تاثیر سو خشکی شدید واقع می­شوند و پس از این که رطوبت مجددا تامین شد و برگ­ها آماس یافتند نیز اثر سوء بر طرف نمی­شود. ذرت در مراحل اولیه رشد خود مقاوم­تر از مراحل بعدی است. برگ­های پژمرده گیاهان جوان ذرت پس از تامین مجدد رطوبت باز می­شوند و شرائط طبیعی رشد و جذب گاز کربنیک را از سر می­گیرند. در صورتی که اگر گیاه مسن در معرض خشکی قرار بگیرد شرائط طبیعی رشد خود را به طور کامل از سر نمی­گیرد.

در شرائط فاریاب٬ ذرت بیشترین محصول بالقوه را از میان تمام غلاتی که در مناطق خشک واقع در عرض­های جغرافیائی کم کشت می­شوند تولید می­کند. در عرض­های جغرافیائی زیاد به علت پائین بودن درجه حرارت اولیه و کوتاه بودن فصل رشد٬ کشت ذرت جهت تولید بذر موفقیت آمیز نیست.

ذرت یک گیاه روز کوتاه است و روزهای بلند باعث افزایش طول دوره رویش٬ افزایش تعداد برگ­ها و اندازه گیاه می­گردند.

بهترین خاک برای ذرت٬ خاک­های عمیق با بافت متوسط و زهکشی خوب و قدرت نگهداری آب زیاد می­باشد. ذرت به هنگام جوانه زدن مقاوم به شوری است و با افزایش درجه شوری٬ جوانه زدن آن ممکن است به تاخیر افتد ولی بر درصد جوانه زنی آن اثر سوئی نخواهد گذاشت. با این حال ذرت متعلق به گروهی از گیاهان است که نسبتا حساس به شوری می­باشد و بدین ترتیب کشت آن در خاک­های شور و یا آبیاری آن­ها با آب شور مناسب نیست.

برای خرید انواع بذر ذرت کلیک کنید.

خصوصیات گیاهی ذرت:

سیستم ریشه ذرت شامل 5- 3 ریشه جنینی٬ ریشه ­های ثانویه که از اولین گره زیر سطح خاک تشکیل می­شوند و ریشه­ های وائی می­باشد. ریشه­ های هوائی از گره­ های نزدیک سطح خاک تشکیل می­شوند و علاوه بر این که در جذب آب و کواد غذائی سهیم هستند باعث مقاومت گیاه نیز می­گردند.

ریشه­ ها در گیاهان جوان به سرعت توسعه پیدا می­کنند در حالی که گیاهان جوان هنوز به ارتفاع 10 سانتیمتری نرسیده ­اند٬ ریشه­ ها ممکن است به عمق 30 سانتیمتری نفوذ کرده باشند. قسمت اعظم ریشه ­های گیاهان کامل در عمق 75 -–70 سانتیمتری خاک قرار دارند ولی بعضی ریشه ­ها ممکن است تا عمق 200 سانتیمتری یا بیشتر نیز دیده شوند. رشد جانبی ریشه­ ها تا شعاع 100 سانتیمتری صورت می­گیرد.

ساقه­ های درت دارای 12 – 8 گره می­باشند و اکثر واریته­ های ذرت بر خلاف سایر غلات٬ پنجه تولید نمی­کنند. البته تعداد کمی پنجه ممکن است از گره ­های تحتانی تشکیل شود ولی این پنجه ­ها به سنبله نمی­روند. با وجودی که این پنجه ­ها ریشه مستقل تولید می­کنند ولی به سیستم آوندی ساقه اصلی متصل باقی می­مانند.

در گذشته تصور بر این بود که پنجه ­ها٬ حالت پارازیت برای ساقه اصلی را دارند و بدین ترتیب به آن­ها ” مکنده” می­گفتند٬ ولی بعدا ملاحظه شد که فعالیت پنجه­ ها می­تواند در تولید بذر سهیم باشد. البته در شرائطی که رطوبت محدود است٬ تولید زیاد پنجه­ ها دارای اثرات سوء می­باشد. در موارد نادری ممکن است مواد غذائی از ساقه اصلی به پنجه ­ها منتقل شوند.

در محل هر گره یک برگ تولید می­شود و هر برگ شامل یک غلاف و یک پهنگ است. تعداد برگ­ها در ذرت از خصوصیات نسبتا ثابت واریته ­ای است و از 8 تا 48 عدد متغیر است و خیلی کم تحت تاثیر عوامل محیطی قرار می­گیرند. بین تعداد برگ­ها روی ساقه اصلی و طول دوره رشد گیاه ذرت یک رابطه مثبت وجود دارد.

در میان غلات٬ گل­های ذرت حالت خاصی دارند. گل­های فوقانی یا کاکل٬ حاوی اندام­های نر و هر گل آن دارای دو گلچه بوده که هر کدام سه پرچم دارند. هر کاکل می­تواند حدود ده میلیون دانه گرده تولید نماید. البته مقدار دانه گرده از خصوصیات واریته ­ای است. قسمت تحتانی دمگل کاکل­ها در اثر کشیده شدن به سادگی جدا می­شود و این خصوصیت در سهولت اخته کردن برای تولید بذر هیبرید مناسب می­باشد.

گل­های جانبی که در قسمت­های وسطی ساقه­ ها قرار دارند گل­های ماده می­باشند و بلال را تشکیل می­دهند. هر بلال حاوی 30 -–8 ردیف سنبلچه زوج است و هر سنبلچه حاوی دو گلچه می­باشد که تنها یکی از آن­ها بارور است.

بلال ذرت به وسیله­ پوسته ­ای که از تغییر شکل غلاف برگ­ها به وجود آمده پوشیده شده است. دانه­ های ذرت به محور بلال به سختی چسبیده ­اند و پوسته چنان آن­ها را پوشانده است که ذرت نمی­تواند بدون کمک انسان دانه ­های خود را در طبیعت پراکنده سازد. تعداد بذر در هر بلال معمولا بین 1000 – 300 عدد است.

هیچ نوع غله ­ای وجود ندارد که بتواند سنبله­ ای به وزن بلال ذرت را داشته باشد و این موضوع عمدتا به این دلیل است که بلال­های ذرت در انتهای ساقه قرار ندارند و اغلب در پائین­تر از وسط ساقه واقع شده ­اند.

برای مطالعه مقاله انواع مختلف ذرت کلیک کنید.

رشد ذرت:

در شرائط گرم و مرطوب٬ بذر ذرت پس از 4 تا 5 روز جوانه می­زند و در مواردی که درجه حرارت کمتر از حد اپتیمم است 14 روز یا بیشتر ممکن است به طور بیانجامد. اگر بذر ذرت در عمق مناسب 5 تا 7 سانتیمتری کشت شود٬ مزوکوتیل شروع به رشد می­کند و تقریبا تا نیمه فاصله از سطح خاک می­رسد و با طویل شدن کلئوپتیل برگ بقیه فاصله تا سطح خاک بالا می­آید. با خروج کلئوپتیل٬ اولین دو برگ حقیقی تشکیل می­شوند و برگ­های بعدی به تعداد هر برگ به مدت 3 روز تولید می­شوند. در عرض مدت 2 هفته٬ گیاه جوان معمولا 5 تا 6 برگ و یک سیستم ریشه اولیه دارد و لذا دیگر وابسته به ذخیره مواد غذائی دانه نیست. از این مرحله به بعد رشد برگ­ها سریع خواهد بود.

هنگامی که چهارمین برگ قابل روئیت شد٬ تشکیل کاکل­ها شروع می­شود. در این مرحله٬ تمایز اولیه برگ­ها متوقف شده و تعداد برگ­هائی که قرار است روی گیاه تشکیل شود به وسیله عوامل ژنتیکی٬ طول روز و سایر شرائط محیطی مشخص شده است. این موضوع حدود 3 هفته پس از سبز شدن گیاه یعنی در حالتی که ارتفاع آن حدود 35 تا 45 سانتیمتر است حادث می­شود٬ در این مرحله جوانه رویشی تنها در چند سانتیمتری بالای سطح خاک واقع است و برگ­ها هستند که قسمت اعظم ارتقاع گیاه را تشکیل می­دهند. پس از آن وضع ظاهری و وظیفه جوانه رویشی تغییر می­کند و پس از چند روز کاکل­ها در حالت جنینی قابل تشخیص هستند. حدود 7 تا 10 روز پس از تشکیل اولیه کال­ها٬ بلال­های جنینی در جوانب جوانه رویشی شروع به تشکیل شدن می­کنند.

در فاصله زمانی کمی پس از تشکیل اولیه گل­های نر و ماده٬ گیاه حاوی همه برگ­های خود شده است و ساقه­ ها به سرعت شروع به رشد می­کنند و میزان جذب مواد غذائی به سرعت افزایش می­یابد. سطح برگ 5 تا 10 برابر و طول ساقه ­ها 50 تا 100 برابر می­گردد. تا هنگامی که برگ­ها به سطح کامل خود برسند فعالیت 3 تا 4 برگ اول ممکن است متوقف شده باشد. کاکل­ها در این مرحله کاملا رشد کرده ­اند ولی هنوز در داخل برگ­ها مخفی می­باشند.

حدود 5 هفته پس از تشکیل اولیه کاکل­ها٬ میانکره­های فوقانی به سرعت طویل­ می­شوند و کاکل­ها خازج می­گردند و پس از چند روز دانه گرده آن­ها خارج می­شود. دو یا سه روز بعد٬ بلال­ها خارج شده و تا زمان گرده افشانی شروع به طویل شدن می­کنند. این مرحله٬ بحرانی ­ترین مرحله رشد گیاه از نظر حداکثر نیاز به رطوبت و مواد غذائی می­باشد و هر گونه کمبود اثر سوء بر عملکرد خواهد داشت.

2 الی 3 روز قبل از این که کلاله آماده پذیرش بذر گرده شود٬ دانه ­های گرده معمولا پراکنده می­شوند و بدین ترتیب دگر گشنی میسر می­گردد. با وجودی که تعدادی حشره روی گل­ها می­نشینند ولی اکثر دانه­ های گرده توسط باد پراکنده می­شوند. دانه­ های گرده در هر نقطه­ای روی خامه­ ها می­توانند جوانه بزنند. گرده افشانی برای مدت 14 روز یا بیشتر ممکن است ادامه داشته باشد. معمولا 3 تا 5 درصد خودگشنی٬ نیز ممکن است صورت گیرد. در اقلیم­های گرم و خشک٬ دوره گرده افشانی معمولا کوتاه است و بیش از چند روز طول نمی­کشد.

پس از گرده افشانی٬ رشد رویشی متوقف می­شود و بلال­ها برای مدت حدود 3 هفته به سرعت رشد می­کنند. بلال­ها در داخل غلاف در ابتدا حدود 25 میلیمتر می­باشد ولی بلافاصله به سرعت رشد می­کنند. در هر کدام از گره ­ها٬ یک جوانه تولید کننده بلال می­توان ملاحظه کرد ولی در هیبریدهای تک بلالی تنها یک جوانه رشد می­کند و بقیه به مرحله رشد نهائی نمی­رسند. پس از آن٬ تجمع مواد خشک در دانه ­ها به سرعت صورت می­گیرد و در این مرحله تجمع ماده خشک عملا به مقدار ثابتی در هر روز٬ تا 60 روز پس از ظهور بلال­ها باقی می­ماند و پس از آن گیاه از نظر فیزیولوژیکی به مرحله نهائی رشد رسیده است و تجمع ماده خشک متوقف می­شود. پس از آن٬ دانه­ ها شروع به از دست دادن آب می­کنند و می­رسند و گیاه از بین می­رود.

منحنی تجمع ماده خشک در گیاه ذرت به صورت زنگوله ­ای است. پس از خروج گیاه از خاک تجمع ماده خشک در ابتداء آهسته ولی به هنگامی که گیاه در مرحله 6 هفتگی است تجمع آن سریع می­گردد. برای دو ماه بعد از آن٬ تجمع ماده خشک نسبتا به صورت یک نواخت است و تا هنگام کاکل دهی حدود نصف مقدار ماده خشک تولید شده است. حداکثر میزان تولید ماده خشک٬ در طول زمان کاکل دهی و تشکیل بلال­ها حاصل می­شود. در مرحله رسیدن گیاه٬ تقریبا نصف کل ماده خشک به صورت نشاسته در دانه­ ها ذخیره شده است.

رشد ریشه ­های ذرت عملا تا مرحله گرده افشانی متوقف می­شوند. در مرحله رسیدن گیاه تنها دو درصد ( از نظر وزنی) ریشه­ ها در پائین­تر از عمق 60 سانتیمتری قرار دارند. وزن ریشه ­های یک گیاه حد متوسط ذرت تنها 30 گرم است.

سوالات متداول در مورد ذرت:

1. آیا ذرت برای سلامتی مفید است؟

   ذرت فواید زیادی برای سلامتی دارد. به دلیل محتوای فیبر زیاد، می تواند به هضم غذا کمک کند. ذرت همچنین حاوی ویتامین های B ارزشمندی است که برای سلامت کلی شما مهم هستند. ذرت همچنین مواد معدنی ضروری مانند روی، منیزیم، مس، آهن و منگنز را در بدن ما تأمین می کند.

2. کدام یک از برنج یا ذرت سالم تر است؟

   ذرت غنی از قند و پروتئین است اما به طور کلی برنج از نظر کربوهیدرات بیشتر است، به دلیل نشاسته و کالری. ذرت دارای شاخص گلیسمی کمتری است، در حالی که برنج در رژیم غذایی با چربی کم توصیه می شود.

3. آیا ذرت برای فشار خون بالا مفید است؟

   فشار خون را کاهش می دهد: عناصر فیتونی موجود در ذرت باعث مهار ACE می شوند و خطر فشار خون را کاهش می دهند. قند خون را تنظیم می کند: مواد شیمیایی شیمیایی موجود در ذرت می توانند میزان جذب و ترشح انسولین در بدن را تنظیم کنند که می تواند از جهش ناگهانی و افت قند خون شما جلوگیری کند.

4. آیا ذرت می تواند باعث افزایش وزن شود؟

   ذرت می تواند قند خون شما را افزایش دهد و اگر بیش از حد مصرف شود، می تواند باعث افزایش وزن شود. ممکن است افرادی که دیابت دارند یا می خواهند وزن خود را کاهش دهند، مصرف خود را محدود کنند.

5. ذرت چیست؟

   ذرت چمن غلات یک ساله بلندی است (Zea mays) که به دلیل گوشهای کشیده و بزرگ دانه های نشاسته ای به طور گسترده ای رشد می کند. این دانه ها که به ذرت نیز معروف هستند، به عنوان غذای انسان و دام و به عنوان منبع سوخت های زیستی مورد استفاده قرار می گیرند و می توانند در طیف وسیعی از مواد شیمیایی مفید پردازش شوند.

6. ذرت یک سبزی است یا یک دانه؟

   ذرت کامل، مثل اینکه روی لپه می خورید، یک سبزی محسوب می شود. خود هسته ذرت (از آنجا که ذرت بو داده می آید) یک دانه در نظر گرفته می شود. به طور خاص تر، این شکل از ذرت یک دانه “کامل” است. برای کمی بیشتر پیچیدگی مسائل، بسیاری از غلات از جمله ذرت بو داده میوه محسوب می شوند.