با درخت زبان گنجشک اشنا شویم

درخت زبان گنجشک با نام انگلیسی ash و نام علمی Fraxinus از خانواده Oleaceae است. این درخت بیشتر بومی اروپا است و در شمال اسکاندیناوی و جنوب شبه جزیره ایبری رویش دارد. همچنین این درخت در جنوب غربی آسیا از شمال ترکیه تا شرق قفقاز و کوه‌های البرز می‌روید.

زبان گنجشک ها درختانی اکثرا کهنسال هستند با برگ هایی خزان کننده متقابل و مرکب تک شانه ای (به غیر از برخی کولتیوارها) و گل هایی که به صورت پانیکول مجتمع شدند و هر مافرودیت یا پلی گام می باشند. گلهای F.excelsior و F.angustifolia بدون گلپوش یا حداقل بدون گلبرگ و پلی گام هستند. جوانه های زمستانی هر دو گونه سیاه یا مایل به قهوه ای می باشند. گلهای F.ornus هر مافرودیت با گلبرگ های سفید و به صورت پانیکولهای پر گل و جوانه های خاکستری مایل به آبی هستند. جنس زبان گنجشک بسیار بزرگ می باشد و شامل ۶۵ گونه می باشد که در نواحی معتدل تمام نیمکره شمالی گسترش دارند.

نام های معمول درخت زبان گنجشک:

«درخت ون»، «دردار»، «وند»، «ونو»، «بناو»، «بنو»، «اهر»، «نباوج»، «قوش دیلی»، «تلک وتلکوچی»، «خوش تباخ»، «لسان العصفور»، «لسان العصافیر»و اما به خاطر شکل میوه هایش نام «زبان گنجشک» را برایش برگزیده‌اند.

شکل ظاهر درخت زبان گنجشک:

درختی به ارتفاع 45-40 متر با تاجی گسترده و تنه ای راست به قطر ۱۰۰ سانتیمتر می باشد. پوست آن در ابتدا صاف و خاکستری که بعدها دارای شکاف های عمودی وسطی و رنگ خاکستری مایل به سیاه می شود. شاخه های جوان و یکساله ستیر و تنومند و راست، خاکستری روشن تا مایل به سبز و با جوانه های زمستانی متقابل و سیاه مخملی مشخص و واضح می باشند. برخی از انشعابات کوتاه آن حالت خمیده و منحنی دارند. برگ ها از تعداد زیادی برگچه های بدون دمبرگ (۱۳-۹) تشکیل شدند. برگچه ها نیزه ای شکل، بعضی وقتها تا ۱۲ سانتیمتر طول دارند، نوک دار و در حاشیه مضرس، در سطح رو سبز تیره و در سطح زیر سبز روشن می باشند. در پاییز تغییر رنگ واضحی نمی دهند. معمولا فقط مایل به خاکستری یا قهوه ای می شوند و یا هنگامی که هنوز سبز هستند می ریزند. گل های پلی گام بصورت پانیکول های متراکم و افراشته و بدون گلپوش می باشند. گل های هرمافرودیت دارای دو پرچم مشخص با بساک قرمز رنگ و کلاله دو قسمتی هستند. گل های نر فقط دارای پرچم و گل های ماده دارای یک مادگی و تعدادی پرچم عقیم می باشند. گل ها قبل از برگ ها و معمولا در فروردین ظامر می شوند. بر روی یک درخت هم گل نر و هم گل ماده رشد می کند اما عمر گل های ماده از گل های نر بیشتر است. باد باعث گرده افشانی این گیاه می شود.

برگ ها دیرتر از همه ی درختان اروپایی ظاهر می شوند. میوه فندقه، در حدود ۱۰ میلی متر طول با یک بال غشایی تخت به طول ۳-۲ سانتیمتر می باشد. تغییرات درون گونه ای این درخت در طبیعت زیاد نیست ولی مطمئنا تفاوت هایی در شکل برگ با میوه آنها وجود دارد.(بطور مثال cv.Diversifolia و cv.Hesse با برگهای ساده و تقریبا غیر مستقیم و در کولتیوارهای cv.Aureovariegata و  cv.Jaspidea ) با برگ های رنگارنگ و گوناگون. میوه این درخت معمولا به طول 2.4 تا 4.5 سانتی متر و به پهنای 5 تا 8 سانتی متر و به صورت آویزان می باشد. میوه‌های خشک و بیضی شکلی که کمی نوک تیز می‌شوند و شبیه زبان گنجشک هستند. میوه زبان گنجشک «سامار» نیز نامیده می‌شود

این زبان گنجشک یک درخت بومی اروپاست و گسترش آن از طرف شمال تا اسکاندیناوی جنوبی و از طرف شرق تا اورال می باشد. درخت سازگاری است که در زمین های پست تا نقاط کوهستانی می روید. (بیش از ۱۰۰۰ متر از سطع دریا) با این وجود این درخت جنگل های مسلح و مرطوبی که نزدیک به رودخانه باشد و خاک های غنی و نمناک را ترجیح می دهد. حتی خاک های اشباع شده را در جنگل های مسطح تحمل می کند. این گونه یک درخت الواری با اهمیت و با چوب عالی می باشد.

گل زبان گنجشک:

این زبان گنجشک درخت کوچکی با ۱۵-۸ متر ارتفاع و تاجی تخم مرغی پهن می باشد. پوست آن در ابتدا صاف و خاکستری و بعدها زبر و شکافدار می شود. جوانه های کرکدار آن روی شاخه های یکساله خاکستری مایل به آبی می باشند. برگهای مرکب تک شانه ای متقابل و خزان کننده آنها از ۵ تا ۸ برگچه مستطیلی تا تخم مرغی پهن با حاشیه مضرس و دمبرگ واضح و مشخص تشکیل شدند. گلهای معطر آنها بصورت پانیکول های پر گل هستند که معمولا چهار پر و با جامی سفید مایل به کرم با ۴ گلبرگ خطی می باشند. میوه بصورت فندقه بالدار و در حدود ۲ سانتیمتر طول و با بالهایی بی نهایت باریک هستند. این زبان گنجشک بر روی دامنه های آفتابگیر و سنگی یا در جنگل های مخلوط باز و عمدتا در اروپای جنوبی و آسیای غربی رویش دارد. اسلواکی جنوبی و اروپای مرکزی حد شمالی گسترش آن ها می باشد این زبان گنجشک جزئی از جنگل های بلوط گرما دوست را بخصوص بر روی مواد آهکی تشکیل می دهد.

بذر درخت زبان گنجشگ

کاشت درخت زبان گنجشک:

بهترین زمان برای کشت بذر درخت زبان گنجشک از اواسط زمستان تا اویل بهار است برای کشت اول باید بذر را به مدت 24 ساعت در آب خیس کنید. اگر تعداد بذرهای تان کم است و می خواهید خزانه کوچکی بگیرید باید بعد از خیس کردن بذر ها آنها را درون گلدان با خاکی مناسب مانند کوکوپیت با عمق نیم سانتی متر بکارید و خوب آب بدهید. اما اگر هم بذرهای بیشتری دارید بهتر است محلی در زمین برای کاشت در نظر بگیرید  و همین طور خاک آن را خوب شخم بزنید. سپس بذر ها را در محل بپاشید، مقداری روی آن کود سرند شده بریزید و خوب آبیاری کنید. تا زمان جوان زدن بذر ها این کار را تکرار کنید تا رطوبت زمین از دست نرود.

نکته: بهتر است محل خزانه در مکانی سایه یا نیمه سایه باشد. باید توجه داشته باشید که این درخت باید در فضای باز نگهداری شود.

رشد و نگهداری درخت زبان گنجشک:

درخت زبان گنجشک در خاک متفاوتی می تواند رشد کند اما مخصوص خاک هایی با ساختار آهکی است. بسیار از جنگلی های زبان گنجشک شمالی در بریتالیا روی بستری از سنگ های آهکی رشد می کند.

خاک های مرطوب و غنی را ترجیح می دهد اما در خاک های خشک و قلیائی نیز رشد بهتری دارد. برای آبیاری توجه خاصی نمی خواهد.

این گیاه می تواند نور مستقیم خورشید و وزش باد را تحمل کند. بهتر است شاخه های اولیه نهال جوان را در پاییز هرس شود ولی نیازی به هرس سالانه ندارد.

کاربرد درخت زبان گنجشک در صنعت:

• حالت ارتجاعی و رشد به سرعت این درخت برای کشاورزان مورد اهمیت واقع شده است.
• تا جنگ جهانی دوم از چوب این درخت تولید سوخت می کردند.
• به دلیل سخت و محکم بودن این چوب می توان به طور سنتی دسته های شمشیرها، تیرها، راکت تنیس، چوب بیلیارد و …. ساخت.

کاربرد درخت زبان گنجشک در طب سنتی:

• عصاره جوشانده برگ های این درخت برای درد های روماتیسمی استفاده می شود.
• اگر از مشکل یبوست رنج می برید، دمنوش زبان گنجشک عالی است
• همچنین استفاده از دتوکس واتر نیز برای درمان یبوست پیشنهاد می شود.
• از میوه های آن می توان دمنوشی برای تسکین درد مفاصل تهیه نمود.
• و همچنین برای دفع کرو و انگل روده از برگ و پوست درخت استفاده کرد.
• و همین طور افرادی که دچار سرفه های شدید می شوند دمنوش تخم این درخت درمان بسیار خوبی است.