خشک کردن گیاهان دارویی و معطر

کاهش رطوبت اندام­های جمع­ آوری یا برداشت شده گیاهان، تا حد مشخص را خشک­ کردن می­گویند (۸۰-6۰ درصد رطوبت موجود در اندام­های گیاهی باید به ۱4-۱۰٪ کاهش داده شود). رطوبت موجود در اندام­های گیاهی شامل رطوبت آزاد، سطحی و ترکیبی (آب تبلور) است، که در فرآیند خشک­ کردن، هدف اصلی کاهش مقدار رطوبت نوع اول و دوم است، در حالی که جداسازی آب تبلور اندام گیاهی بدون تغییر در وضع فرآورده، مشکل است. اهداف عمده خشک­ کردن گیاهان دارویی و معطر عبارتند از:

1. ممانعت از فعالیت میکروب­ها، آنزیم­ها و واکنش­های شیمیایی و در نتیجه حفظ ترکیبات مؤثر دارویی مورد نظر در گیاه.
2. سهولت حمل و نقل و نگهداری اندام­های گیاهی جمع ­آوری یا برداشت شده.
3. سهولت آسیاب­ کردن و افزایش سطح تماس در مواردی که برای استخراج مواد مؤثر آن­ها از حلال­ها استفاده می­شود.

همواره، طی عمل خشک­ کردن افزون بر کاهش وزن، ممکن است تغییراتی در رنگ، بو، مزه و مواد مؤثر گیاهان دارویی و معطر رخ دهد. برای مثال، در گل محمدی طی خشک ­کردن گل­ها، رنگ آن­ها از صورتی به ارغوانی تیره تبدیل می­شود، ولی بو و اسانس آن حفظ می­شود.

گیاهان دارویی

خشک کردن انواع گیاهان دارویی:

در گل گاو زبان رنگ ارغوانی گل پس از خشک ­شدن به رنگ بنفش تغییر می­کند، اما خواص دارویی گل تغییری نمی­کند. در گل زرد معطر سمیرم پس از خشک شدن رنگ زرد گل باقی می­ماند، اما رایحه آن از دست می­رود. ماده مؤثر ریزوم سرخس نر و بسفایج و اندام­های مختلف گیاه سرخدار با خشک­ کردن، تغییر نمی­کنند.

در گیاه زنبق، خشک­ کردن ریشه پیش از اسانس ­گیری کیفیت بوی آن را بهبود می­دهد. گاهی با از دست رفتن آب اندام­های گیاهی، ترکیبات فرّار هم بخار می­شوند. در آلاله و شوکران خشک­ کردن موجب از دست رفتن مواد مؤثر می­شود، این تغییرات به علت فرّار بودن یا ناپایدار بودن این گونه مواد مؤثر است. خشک­ کردن برگ­های تنباکو مسمویت­ زایی آن­ها را برای دام­ها افزایش می­دهد.

در شابیزک آلکالوئید هیوسیامین در گاه تازه به الکالوئید آتروپین در گیاه خشک تبدیل می­شود. در گل انگشتانه مقدار گلیکوزیدهای محرک قلب با خشک کردن افزایش می­یابد.

برای مطالعه مقاله انبارکردن گیاهان دارویی و معطر کلیک کنید.

دو عامل درجه حرارت و زمان لازم برای خشک­ کردن از مهم­ترین عوامل تأثیرگذار بر حفظ مواد مؤثر هستند. به طور کلی با افزایش درجه حرارت، زمان لازم برای خشک­ کردن کاهش می­یابد. ارائه بهترین تلفیق از درجه حرارت مناسب و زمان لازم برای محصولات مختلف و اندام­های گوناگون، احتیاج به بررسی­های دقیق علمی دارد.

توصیه کلی برای خشک کردن گل­ها، دمای ۳۰ تا 4۰ درجه سانتی­گراد، برای ریشه ­ها، 50 تا 6۰ درجه سانتی­گراد و برای برگ­های میوه ­ها و بذرها، 45 تا ۵۰ درجه سانتی­گراد است، در این حالت زمان لازم برای کاهش رطوبت تا حد 14-۱۰ درصد، بسته به شرایط آب و هوایی و اندام گیاه، متفاوت است.

از هر ۸-۵ کیلوگرم گل تازه، 6-5 کیلوگرم برگ تازه، ۵-4 کیلوگرم سرشاخه تر، 4-3 کیلوگرم ریشه و 1.5-1.3 کیلوگرم میو­ه ­های خشک رسیده، حدود ۱ کیلوگرم ماده خشک به دست می ­آید. در مناطق مرطوب (شمال کشور)، زمان لازم نسبت به مساحت لازم برای خشک ­کردن گیاهان مختلف و برحسب اندام گیاهی متفاوت است.

برای مثال، به منظور خشکاندن یک کیلوگرم گل تازه بابونه 0.75-0.50 مترمربع، گل بومادران ۱ مترمربع، و برگ پاخری و تمشک 5.3-3 مترمربع فضا لازم است. در مناطق مرطوب (شمال کشور) زمان لازم برای خشک ­کردن نسبت به مناطق خشک و نیمه­ خشک (بیش­تر نقاط کشور) طولانیتر است. ریشه ­ها، ریزوم­ها و میوه­ های دارای حجم، دیرتر از گل­ها و برگ­ها خشک می­شوند.