نگاهی کوتاه به زعفران

زعفران که به گل سلامتی، سلطان ادویه ها و طلای سرخ معروف است ارزشمندترین رستنی ایران و خاستگاه اصلی آن دامنه های الوند می باشد. کاشت زعفران در ایران به سال های پیش از میلاد مسیح بر می گردد و در مناطق بسیار کم باران که دارای زمستان سرد و تابستان گرم هستند گسترش دارد.

زعفران با نام علمی کرکوس ساتیوس Crocus Sativus از خانواده زنبقیان Iridaceae می باشد. گیاهی است پایا با ارتفاع تقریبا 30 سانتیمتر که دارای برگ های دراز و سبز مانند تره است. ساقه زیر زمینی آن از دو پیاز تشکیل میشود. این پیازها سخت و مدور و گوشتدار و پوشده از غشاء های نازک قهوه ای رنگ می باشد. گل های زعفران ارغوانی، منظم و شامل لوله ای دراز است که به سه گلبرگ و کاسبرگ منتهی می شود.

گیاه شناسی زعفران:

برگ ها باریک و بلند به رنگ سبز تیره یا چمنی به طول حدود ۲۰ تا ۵۰ سانتی متر، به تعداد ۱۱- ۵ برگ، گل ها و برگ ها داخل لوله ای غشایی به نام اسپات (چمچه) قرار می گیرند که وظیفه حمایت برگ و گل تا خارج شدن از خاک را به عهده دارد. این گیاه سه گان می باشد و تولید بذر نمی کند.

ویژگی های خاص این محصول شامل نیازکم به آب، ماندگاری محصول درمدت طولانی، حجم و وزن کم، عدم نیازبه ماشین آلات سنگین و پرهزینه زراعی، بهره برداری ۷-۴ ساله در یک نوبت کاشت و توان جذب نیروی کار زیاد از یک طرف و از طرفی دیگر مصارف در حال گسترش غذایی دارویی و صنعتی باعث افزایش روز به روز قیمت این محصول و توسعه کشت آن گردیده است.

خاک مناسب پرورش زعفران:

از آنجایی که پیاز زعفران مدت نسبتا زیادی (7 – 5 سال) در زمین می‌ماند. خاک زمین باید سبک یا ترکیبی از شن و رس باشد که پیاز بتواند در این مدت علاوه بر تامین مواد غذایی، در مقابل شرایط خاص منطقه‌ ای نیز مقاومت نماید. بنابراین جهت رشد و نمو مناسب گیاه و تولید محصول مرغوب و مطلوب زمینهای حاصلخیز و زهکشی شده بدون درخت با خاک (لومی، لیمونی، رسی و شنی) و آهک‌ دار که PH آن بین 8 – 7 باشد بر زمین های شور، فقیر و مرطوب، اسیدی ترجیح داد.

زعفران در زمینهایی که دارای قلوه سنگ یا علفهای هرز یا مواد آلی پوسیده نشده باشد محصول خوبی نمی‌دهد. خاکی که پیاز زعفران را بر می‌گیرد باید سبک و ترکیبی از املاح مختلف باشد، چرا که پیاز زعفران باید ۵ الی ۷ سال در آن خاک زندگی کند، و نباید خاک سنگینی باشد که او را خراب کند، مثلا ترکیبی از شن و رس که هم از مواد مغذی خوبی تشکیل شده است و هم در طی این زمان پیاز به خوبی می تواند در برابر تغییرات آب و هوایی و منطقه‌ای از خود مقاومت نشان دهد، برای رشد و نمو پیاز مناسب است.

بنابراین برای اینکه هر چه بهتر پیاز رشد کند و درنهایت محصول خوبی از زعفران خود برداشت کنید، از زمین حاصلخیز و زه کشی شده به جای زمین شور و فقیر استفاده کنید، در نظر داشته باشید که این زمین باید بدون درخت و سایبان کوه باشد و مواد تشکیل دهنده این خاک ترکیبی از شن، رس، لیمونی و لومی باشد.

حتما باید این زمین آهک دار باشد و میزان PH آن هم بین عدد ۷ و ۹۸ باشد. حتما قبل از شروع کشت، این زمین را از علف‌ های هرز وجین کنید و هم‌چنین زمین را از قلوه سنگ‌ ها خالی کنید، بعلاوه نباید در این زمین مواد آلی باشد که هنوز تجزیه نشده اند، چرا که وجود این عوامل باعث می‌شوند که در نهایت با محصول خوبی رو به رو نباشید.

آب و هوای مناسب جهت کاشت زعفران:

زعفران گیاهی است گرمسیری و در نقاطی که آب و هوای معتدل داشته و دارای تابستان های گرم و خشک و آفتابی و پاییز و زمستان نسبتا ملایم دارد، به خوبی رشد می کند و می شود در این مناطق کاشت زعفران را انجام داد. لازم به ذکر است که این موضوع ممکن است در همه شرایط صادق نباشد زیرا احتمال دارد گیاه به صورتی با محیط سازگار شود چنانچه در همدان که در ردیف شهرهای سردسیری ایران است، زراعت و کاشت زعفران نتایج رضایت بخشی داده است.

پیاز زعفران تابستان فعالیت ندارد، دوره بیداری و فعالیت آن از حدود آبان تا اردیبهشت است و با شروع فصل گرما برگ هایش زرد شده و می خشکد و پیاز به خواب می رود پس زمین های گرم و خشک جای مناسبی برای کشت آن است. در مجموع بهتر است بدانید که فاکتور دما یکی از اولویت‌های مهم‌تان برای انتخاب شهر برای کشت زعفران باشد، چرا که این گیاه حداکثر دمایی را که قبول می‌کند باید بین ۳۵ تا۴۰ درجه سانتی گراد باشد.

یکی از فاکتورهای مهم دیگر، در نظر گرفتن ارتفاع شهر از سطح دریا می‌باشد، چرا که بهترین حالت برای یک کشت زعفران خوب، در ارتفاع ۱۳۰۰ تا ۲۳۰۰ منتر از سطح دریا تخمین زده شده است.

زمین جهت کاشت زعفران

زعفران یکی از ارزشمند ترین گیاهان طبیعت است که کاشت آن از زمانهای گذشته تا به حال در قسمت هایی از کشورمان بخصوص نواحی جنوبی خراسان تداوم یافته است. از میان گیاهان زراعی ایران مناسب ترین گیاه جهت کشت انتانسیو (کشت متراکم) در نقاط دورافتاده و فقیر کشور است.

در تهیه زمین به منظور کاشت آن لازم است توجه و دقت خاصی معمول شود ابتدا در فرصت های مناسب در پائیز یا زمستان زمین مورد نظر را شخم عمیق می‌زنند درصورتی که شرایط مناسب نبوده یا دسترسی به تراکتور مقدور نباشد می‌توان شخم را در پایان بهار یا اوایل تیرماه نیز انجام داد.

برای مطالعه مقاله کاشت زعفران در گلدان می توانید از این لینک استفاده نمایید.

کاشت

از آنجایی که زعفران تولید بذر نمی کند، فقط از راه کورم (پداژه) می توان آن را تکثیر کرد. در اواسط مرداد ماه تا پاییز بسته به منطقه (پیش از شروع یخ شکن زمین)، اقدام به خارج کردن کورم ازآن زارهای مورد نظر یا تهیه آن از محل های مناسب می کنند. پس از آماده کردن زمین و اضافه کردن کود دامی، به صورت کرتی اقدام به کشت کورم در عمق 15 تا 20 سانتی متر شود. در این حالت به 2 تا 6 تن کورم برای کاشت یک هکتار زعفران کاری نیاز است.

فاصله کپه ها را 30×30 و در هر کپه 1 تا 3 پیاز در کشت سبک، 5 تا 7 پیاز در کشت متوسط و 7 تا 15 پیاز در کشت متراکم، می توان به کار برد که در این حالت (عمر) کشتزار زعفران متفاوت است.

داشت

زعفران از نظر نیاز آبی، بسیار کم توقع است و که نیاز به 7 بار آبیاری در سال دارد. همچنین، این نیاز هنگامی است که دیگر محصولات به آب نیاز ندارند. اولین آبیاری پس از کاشت محصول و بسیار مهم می باشد. این آبیاری باید طوری تنظیم شود که هوا زیاد گرم نباشد، چون ابتدا برگ ها سبز شده و بعد گل ها ظاهر می شود، که در نتیجه برداشت گل مشکل خواهد شد.

به طور معمول، پس از اولین آبیاری زعفران زار گل ها زودتر از برگ ها از خاک خارج می شوند. آبیاری دوم 35 روز پس از آبیاری اول است، چنانچه آبیاری پس از برداشت گل انجام شود به آن گل پاک گویند. وجین علف هرز و کود دهی (به ویژه کود دامی) باید در همین مدت خفتگی انجام گیرد. آخرین آبیاری زعفران زار به نام زرد آب حدود اواسط اردیبهشت انجام می شود که پس از آن دوره (خفتگی) تابستانه زعفران آغاز می شود.

برداشت گل زعفران

بسته به عمق کاشت پداژه ها و بافت خاک، گل های آن طی یک تا دو هفته پس از آبیاری اول شکفته می شوند. گل های زعفران در صبح زود و به طور معمول یکجا برداشت می شوند، سپس در خارج از کشتزار، کلاله ها را از سایر قسمت های گل جدا می کنند. پس از روییدن گل ها، حداکثر 3 تا 4 روز برای برداشت محصول فرصت وجود دارد، که در صورت عدم برداشت به موقع گل ها ریزش نموده و کلاله ها شکننده می شوند. معمولاً طول دوره برداشت 20 روز طول می کشد.

در زراعت مکانیزه زعفران زمین را در پاییز سال قبل از کشت با گاو آهن شخم عمیق می‌زنند در بهار پس از قطع بارانهای بهاری خاک را با انجام شخم متوسط ضمن سله شکنی از وجود علفهای هرز پاک می‌کنند در مرداد یا شهریور پس از پخش ۸۰ – ۴۰ تن کود حیوانی و ۲۰۰ کیلوگرم فسفات آمونیوم زمین را به صورت فارو درمی‌آورند و برای کاشت زعفران آماده می‌کنند.

بهترین موقع برداشت گل به منظور مرغوبیت و عطر و رنگ زعفران صبح خیلی زود و قبل از باز شدن غنچه ها می باشد. برداشت گل یا غنچه زعفران احتیاج به حوصله و دقت زیادی دارد. عمل گل چینی به این صورت است که گل چین نوک غنچه را گرفته و گل را بیرون می کشد.

– بلافاصله پس از جداسازی زعفران عملیات خشک کردن صورت می گیرد که معمولاً به سه صورت انجام می گیرد:

1. بهترین روش برای خشک کردن که کم هزینه بوده و زمان بر نیست این است که 4 پایه فلزی به ارتفاع یک متر بسازیم که دارای 3 یا 4 طبقه با فاصله 20سانتیمتر از هم باشد. طبقه ها از جنس توری و قابل حمل باشند. با قرار دادن 4 پایه در کنار بخاری و با حرارت بالا و استفاده از باد پنکه سقفی یا رومیزی (دورکم) اقدام به خشک کردن سریع زعفران نماییم.
2. روش سنتی: کلاله جدا شده از گل را در سایه روی یک سطح قرار می دهند تا رفته رفته و به تدریج خشک شود. در زمانهای قدیم و بعضاً امروزه آن را در نور آفتاب خشک می کنند که این کار غیر اصولی بوده و باعث کاهش قدرت رنگدهی می شود و همچنین امکان آلودگی با مواد خارجی، گردوغبار را نیز افزایش داده و ارزش اقتصادی ندارد.
3. روش تستینگ ( الک و هیتر)؛ در این روش خشک کردن، مقداری زعفران مرطوب را در درون ظرفهایی به شکل الک که کف آن از توری ابریشمی تشکیل شده می ریزند و در فاصله حدود 50 سانتیمتر از منابع حرارتی که ممکن است برقی یا گازی باشد که فاقد دود و بو می باشد قرار می دهند و پس از خشک شدن آن را درون ظروف سر بسته قرار می دهند.

برای مطالعه مقاله طرز تهیه ماسک صورت زعفران می توانید از این لینک استفاده نمایید.

نگهداری زعفران

زعفران کاملاً خشک شده باید دور از نور و رطوبت نگهداری شود. زعفران در ظرف کدر رنگ یا فلزی و در حرارت معتدل نگهداری شود با توجه به اینکه اسانس (مواد معطر) زعفران فرار است در صورت نگهداری نامناسب به مرور زمان اسانس آن تبخیر شده و از اثرات دارویی و طعم و مزه آن کاسته می شود و مرغوبیت آن از دست می رود.

توصیه می شود که برای نگهداری زعفران از ظروف پلاستیکی مخصوصاً نایلون های مصرف شده استفاده نشود و در نگهداری آن بکوشیم زعفران ضربه نخورد و خورد و شکسته نشود.

موارد مصرف و خواص درمانی زعفران:

بر اساس قانون سازمان نظارت بر مواد غذایی و دارویی آمریکا (FDA) زعفران به عنوان رنگ دهنده طبیعی مجاز می باشد و مقدار مصرف آن به عنوان عطر و طعم دهنده طبیعی محدودیتی ندارد بهترین مورد مصرف در تهیه رنگ خوراکی و به عنوان ادویه است. از نظر دارویی در طب سنتی، با تاثیر بر هورمون های جنسی زنانه موجب سقط جنین می شود.

در طب جدید برای درمان کم خوابی، سرطان، ضدنفخ، تشنج و افسردگی استفاده می شود. مصرف نوشیدنی زعفران موجب تقویت حافظه می گردد. از گلپوش آن به علت تولید رنگ دانه های آنتوسیانینی برای رنگ رزی پشم و ابریشم استفاده می شود.

زعفران به دلیل داشتن ترکیبات فعالی چون Crocin , Crocetin و انواع دیگری از کارتنوئیدها در زعفران وجود دارند که می توانند حالت توموری بافتها را کاهش دهند و خاصیت ضد سرطانی دارند و نیز می توانند میزان چربی سرم خون را کاهش داده و از ایجاد حالت هیپولیفمیک (hypolipemic) در سرم خون جلوگیری کند، داکسیزناسیون بافتها را افزایش داده و نیز می تواند از اختلالاتی نظیر آلزایمر و پارکنیسون بطور قابل ملاحظه ای جلوگیری کند.

زعفران در دنیا:

پس از ایران که 81 درصد از زعفران دنیا را تولید می کند، کشت زعفران در کشورهایی مانند یونان، اسپانیا، ایتالیا، بنگلادش، مغرب، هند و … رواج دارد.

سوالات متداول در مورد زعفران:

1. چرا زعفران اینقدر گران است؟

   این بسیار گران است زیرا یک محصول بسیار پر کار است. گیاه Crocus sativa زعفران، در پاییز گل می دهد. هر گل دارای سه کلاله ریز و شبیه نخ در مرکز است. اعراب ادویه را با خود به اسپانیا آوردند و اکنون اسپانیا بزرگترین تولید کننده زعفران در جهان است.

2. مزایای زعفران چیست؟

   زعفران ادویه ای قدرتمند است که سرشار از آنتی اکسیدان است. این دارو با مزایای سلامتی، مانند بهبود خلق و خو، میل جنسی، و عملکرد جنسی، و همچنین کاهش علائم PMS و کاهش وزن افزایش یافته است. از همه بهتر، این که به طور کلی برای اکثر افراد بی خطر است و افزودن آن به رژیم غذایی آسان است.

3. طعم زعفران چگونه است؟

   زعفران طعم شیرین و گلی دارد. خاکی است و عطر و طعم متنوعی دارد. از طرف دیگر، زعفران با طعم تلخ، فلز یا پلاستیک اغلب مقلد ارزان قیمت این ادویه منحصر به فرد است و باید از آن اجتناب شود.

4. آیا زعفران برای بینایی مفید است؟

   مطالعات بالینی نشان داده است که ضد التهاب و برای تخریب ماکولا مفید است. من بلافاصله پس از تشخیص، زعفران مصرف کردم و در عرض شش ماه بینایی من بهبود یافت. از آن به بعد پایدار بوده است.

5. آیا زعفران برای کلیه ها مضر است؟

   زعفران به عنوان ماده ای بی خطر می تواند جریان خون کلیوی را افزایش دهد و می تواند نقش ادرارآمیز در تشخیص و درمان بسیاری از بیماری ها مانند گلومرولونفریت یا محلی سازی مجتمع های آنتی ژن-آنتی بادی در گلوبول کلیه داشته باشد.

6. آیا زعفران برای آرتروز مفید است؟

   زعفران به عنوان یک عامل ضد التهاب عمل می کند و به کاهش علائم آرتروز کمک می کند. مطالعات نشان داده است که کروسین که یکی از اصلی ترین ترکیبات زعفران است دارای خاصیت ضد التهابی، آنتی اکسیدانی و ضد تکثیر است و در افرادی که از درد مفصل رنج می برند مثر است.

7. چه کسانی نباید از زعفران استفاده کنند؟

   زعفران ممکن است باعث ایجاد خلق و خو در افراد مبتلا به اختلال دو قطبی شود. زنانی که باردار یا شیرده هستند نباید از زعفران استفاده کنند. فعل و انفعالات. هنگامی که زعفران به عنوان مکمل استفاده می شود، ممکن است مشکلاتی را برای افراد داروی فشار خون یا داروهای رقیق کننده خون ایجاد کند.

8. آیا زعفران باعث خواب آلودگی شما می شود؟

   وقتی از طریق دهان مصرف می شود: زعفران به احتمال زیاد از نظر غذایی ایمن است. زعفران هنگام مصرف به عنوان دارو تا 26 هفته احتمالاً ایمن است. برخی از عوارض جانبی احتمالی شامل خشکی دهان، اضطراب، تحریک، خواب آلودگی، کم خلقی، تعریق، حالت تهوع یا استفراغ، یبوست یا اسهال، تغییر اشتها، گرگرفتگی و سردرد است.

9. آیا زعفران منقضی می شود؟

   درست مثل تقریباً هر ادویه، زعفران بهتر است در اسرع وقت برای عطر و طعم و قدرت مطلوب استفاده شود. و تا زمانی که شما به خوبی از ادویه مراقبت کنید، ماه ها یا حتی سالها از آن تاریخ می گذرد. اگر هیچ تاریخی روی بسته بندی وجود ندارد، می توانید تصور کنید که بیشتر طعم خود را برای 2 تا 3 سال حفظ کند.

10. آیا زعفران برای پوست مفید است؟

    زعفران برای پوست مفید است زیرا حاوی ویتامین ها و آنتی اکسیدان های زیادی است که برای پوست مفید است. ضد التهاب است و پوست را آرام می کند. ضد قارچ است و می تواند برای درمان آکنه استفاده شود. از زعفران که به روشن شدن پوست معروف است، به عنوان ماده موادی در بسیاری از محصولات زیبایی نیز استفاده می شود.