معرفی کودهای سبز

به گیاهی (ترجیحاً از خانواده بقولات) که به منظور بهبود رشد گیاهان زراعی بعدی، از طریق اصلاح و حاصلخیز نمودن خاک، که برای مدت زمانی محدود کاشته شده و بعد از رشد لازم و در حالی که هنوز سبز هستند، به زمین برگردانده می‌شوند، کود سبز گویند. نتیجه این عمل افزایش ماده ارگانیک خاک است که کیفیت خاک کشاورزی را بهبود بخشیده و در عین حال عناصر غذایی مورد نیاز برای رشد گیاه بعدی را حفظ کرده و به خاک باز می‌گرداند تا حاصلخیزی خاک را افزایش دهد.

کاشت مداوم محصولات زراعی باعث کاهش تدریجی عناصر غذایی خاک خواهد شد. برای برداشت محصول مناسب و اقتصادی، باید عناصر غذایی ضروری و نیز وضعیت فیزیکی خاک در حد مناسب و مطلوب حفظ شود. حاصل‌خیزی خاک زمانی حفظ خواهد شد که ماده آلی پوسیده‌ای مانند کود حیوانی، کمپوست، کنجاله، تفاله و یا کود سبز به خاک اضافه شوند. اثرات مفید کودهای آلی و سبز در درجه اول اثرات بسیار خوب آن بر روند اصلاحی خاک بوده و تأمین نیازهای غذایی گیاه توسط کودهای سبز و مواد آلی در درجه دوم اهمیت قرار می‌گیرد.

گیاهان مورد استفاده کود سبز:

اگر چه تقریبا هر گیاه زراعی می‌تواند به عنوان کود سبز مورد استفاده قرار گیرد، اما لگوم‌ها به دلیل تواناییشان در تثبیت نیتروژن جو، برای این منظور ترجیح داده می‌شوند. استفاده از لگوم‌ها (نخودها، شبدرها، عدس‌ها و …..) به عنوان کود سبز لگومه، Legum green manure نامیده می‌شود.

کاشت گیاه زراعی که دوباره به خاک باز گردانده می‌شود، یک روش کشاورزی سنتی است که دوباره اهمیت خود را به دست آورده است. دادن کود سبز به خاک سازنده موجب افزایش بقایای آلی خاک، حفاظت و باز چرخش عناصر غذایی مورد نیاز گیاه، حفاظت خاک در برابر فرسایش و اصلاح باروری خاک می‌شود.

دادن کود سبز جایگزین عملی و موفق برای آیش تابستانه سنتی است و می‌تواند مقدار مصرف کود نیتروژنه مورد نیاز را کاهش دهد. این عمل به عنوان یک ابزار مدیریتی دارای ارزش قابل ملاحظه‌ای است.

استفاده از کود شیمیایی به همراه کود سبز قسمتی از عناصر غذایی مورد نیاز محصولات زراعی را جبران کرده و باعث خواهد شد که خاک در وضعیت زراعی مناسب باقی بماند.

با توجه به نتایج تحقیقات، نشان داده شده که در محصول گندم که در آن در یک فصل زراعی 2.5 تن محصول بذر و 5 تن محصول کاه در هر هکتار برداشت شده باشد، مقادیر عناصر نیتروژن، فسفر، پتاسیم و کلسیم برداشت شده در محصول بذر و کاه به ترتیب 70، 60، 30 و 30 کیلوگرم در هکتار بوده است، یعنی در یک فصل زراعی عناصر فوق‌الذکر توسط گیاه از زمین جذب (برداشت) شده است. با افزایش مقدار محصول بذر و کاه در ارقام پرمحصول مقادیر عناصر غذایی جذب شده از زمین افزایش پیدا خواهد کرد. جدول زیر نشان‌دهنده این واقعیت می‌باشد:

جدول : میزان عملکرد و جذب مواد غذایی در ارقام برنج محلی و رقم جدید پر محصول

جدید پر محصول
رقم                    عملکرد بذر (تن در هکتار)	عناصر غذایی جذب شده (کیلو گرم در هکتار)
	نیتروژن                       فسفر                              پتاس
محلی                  2.8                      82                              10                                 100 تی ان                    8                       152                             37                                 270
X ارقام مذکور بر اساس اندام‌های هوایی برداشت شده در گیاه برنج می‌باشند.

همانطوری‌که قبلا نیز اشاره شد در حدود 85 تا 90 درصد اراضی بایر و دایر ایران با کمبود مواد آلی مواجهه‌اند. دلایل کمبود مواد آلی در خاک‌های ایران حرارت زیاد و کمی بارندگی و در نتیجه کمبود رشد گیاهی است. عدم وجود تناوب زراعی صحیح و عدم رعایت اصول نگهداری و اداره امور خاک نیز در کاهش میزان ماده آلی خاک‌های ایران مؤثر بوده است. کود سبز در کشور ما تنها در بعضی مناطق و در حد بسیار محدود و ناچیز اعمال می‌شود. کودهای حیوانی نیز به طور صحیحی نگهداری و مصرف نمی‌شوند. گران بودن کودهای دامی نیز مزید بر علت شده و موجب نقش بسیار ناچیز کودهای آلی در افزایش حاصل‌خیزی و اصلاح خاک‌های ایران می‌گردد. این موضوع به خصوص در زراعت‌های وسیع می‌تواند مشکلات جدی در برنامه‌ریزی و عملیات زراعی به‌وجود آورد.

برای مطالعه مقاله کود ارگانیک چیست کلیک کنید.

از سوی دیگر با افزایش جمعیت و تولید روزافزون پسماندهای آلی مانند کمپوست‌ها و لجن فاضلاب، احتمالاً مناسب‌ترین و از نظر زیست محیطی مطمئن‌ترین راه برای جلوگیری از انباشته شدن این مواد، افزودن آنه به زمین‌های زراعی باشد. اما باید قبل از بررسی ازرش کودی و اقتصادی آنها، خطرات احتمالی افزودن آنها به زمین‌های کشاورزی مورد تحقیق و بررسی جدی قرار گیرد.

موارد تشکیل دهنده کود سبز:

استعمال پسماندهای آلی به دلیل محدود بودن، هزینه حمل و نقل بالا، احتمال وجود مواد خارجی در آن نظیر خرده شیشه، فلز و سنگ و نیز غیر بهداشتی بودن آن، ممکن است مشکلاتی را به دنبال داشته باشد. به عنوان مثال کمپوست و لجن فاضلاب بسته به نوع منبع آنها، اغلب دارای مقادیر قابل ملاحظه‌ای از عناصر سنگین مانند سرب، نیکل و کادمیوم می‌باشد. وقتی این مواد به زمین اضافه می‌شوند، گیاه این عناصر را همراه عناصر غذایی مورد نیاز خود از زمین جذب می‌کند. این عناصر سمی جذب شده وارد زنجیره غذایی انسان و حیوان گشته و خطراتی را برای آنها به وجود می‌آورند. تحقیقات نشان داده است که استفاده دراز مدت از لجن فاضلاب و کمپوست حاوی غلظت‌های زیاد فلزات سنگین، موجب تجمع عناصر سمی مذکور در خاک می‌شود.

کنجاله‌ها و تفاله‌ها نیز از جمله ترکیبات افزایش‌دهنده مواد آلی خاک محسوب می‌شوند، اما به علت محدود بودن مقدار آنها، قیمت بالا و مهمتر از همه به علت با ارزش بودن در تغذیه دام‌ها، به عنوان مکمل پروتئینی، دارای کاربرد کم به عنوان ماده آلی در تقویت خاک هستند. البته باید متذکر شد که کنجاله برخی از گیاهان مانند کرچک و شلغم روغنی برخلاف بیشتر گیاهان دیگر، حاوی مواد سمی است و برای تغذیه دام‌ها مضر می‌باشد. آیش نیز گرچه می‌تواند در رابطه با تقویت خاک، تأمین نیتروژن، افزایش آب قابل دسترس و کنترل علف‌های هرز مهم باشد، ولی با کاربرد روش‌های جدید تناوب و نیاز روز افزون به مواد غذایی با افزایش جمعیت، آیش در زراعت نوین و در دیمکاری، یا به حداقل ممکن رسیده و یا اینکه حذف خواهد شد.

بدیهی است با توجه به کمبود مواد آلی در خاک‌های مناطق خشک و نیمه خشک ایران، کاربرد مواد آلی در این مناطق باعث بهبود خواص فیزیکی، شیمیایی و حاصلخیزی خاک می‌گردد. ایجاد تناوب زراعی مناسب در اراضی کشاورزی، ایجاد پوشش سبز و پیشگیری از فرسایش خاک، راه‌هایی هستند که برای تأمین و افزایش مواد آلی خاک بسیار مؤثر و ضروری هستند.

با توجه به توصیه‌های وزارت جهاد کشاورزی برای مصرف کمتر کودهای شیمیایی به منظور پیشگیری از آلودگی محیط‌زیست و نیز دلایل اقتصادی آن و ترغیب کشاورزان به مصرف بیشتر کودهای آلی، استفاده از کود سبز به عنوان یک روش مناسب و اقتصادی در تقویت و حاصل‌خیزی خاک باید مورد بررسی و تحقیق جدی قرار گیرد. البته شاید در حوالی روستاها و مناطقی که دامداری‌های صنعتی وجود دارند و کودهای حیوانی به راحتی در دسترس هستند و هزینه حمل و نقل آنها نیز مقرون به صرفه می‌باشد و یا در مناطقی که استفاده از کمپوست‌ها و کودهای زباله‌ای امکان‌پذیر است، استفاده از کود سبز ضروری به نظر نرسد. علاوه بر آن در مناطق دیم و در شرایط کمبود آب و عدم امکان آبیاری نیز استفاده از کود سبز محدود خواهد بود.

برای مطالعه مقاله کود چیست کلیک کنید .