عوامل مؤثر در انتخاب کودهای سبز

به‌طور کلی گیاهان کود سبز ایده‌آل بایستی از نظر کاشت ارزان بوده و دارای استقرار آسان باشند، به علاوه دارای اندام‌های هوایی آب‌دار و سریع‌الرشد بوده و پوشش گیاهی مناسبی را در مدت زمان اندک در سطح زمین ایجاد کنند و نیز قادر به رشد در خاک‌های فقیر (خاک‌های رسی و شنی) باشند.

گیاهی که به عنوان کود سبز انتخاب می‌شود، باید دارای هزینه تولید کم بوده و کاشت آن مقرون به صرفه باشد. زیرا برای تولید هر محصولی نیاز به صرف هزینه برای خرید بذر، کود، تأمین آب آبیاری و …. می‌باشد. بنابراین هر گیاهی که کمترین هزینه را داشته باشد برای این هدف مناسب خواهد بود.

با توجه به اینکه شرایط رشد و نمو گیاهان و نیازهای اقلیمی و غذایی آنها بسته به خصوصیات ژنتیکی آنها، بسیار متغیر و متفاوت است، بنابراین گزینش گیاهانی که نیازهای اقلیمی و غذایی آنها با شرایط طبیعی منطقه هماهنگ باشد، موجب کاهش هزینه داشت از جمله هزینه آبیاری خواهد شد. و در نهایت گیاه کود سبز با هزینه تولید کمتری آماده برداشت خواهد شد. هر گیاهی که نیاز به هزینه زیاد جهت تأمین بذر و کودهای شیمیایی، آبیاری، مبارزه با آفات و بیماری‌ها داشته باشد برای این منظور مناسب نمی‌باشد.

کاشت یک گیاه لگوم نسبت به یک گیاه غیر لگوم، به دلیل توانایی گیاه لگومینوز در استفاده از نیتروژن جو، مفیدتر است. با این وجود بذور لگوم‌ها گرانتر، استقرار آنها دشوارتر و ارزش آنها به عنوان غذای دام بسیار بیشتر است. بنابراین امکان اینکه زارع نتواند پوشش گیاهی حاصل از گیاه لگومه را به عنوان کود سبز به خاک بازگرداند، بیشتر است.

برای مطالعه مقاله چگونه خاک خوب داشته باشیم کلیک کنید .

خصوصیات گیاهان مورد استفاده کود سبز:

1 – باید سریع الرشد باشد تا بتواند ضمن غلبه بر علف‌های هرز موجود، زمین زراعی را به مدت کوتاهی اشغال نموده و آن را قبل از سپری شدن فصل کاشت گیاه زراعی اصلی آزاد نماید.

2 – پر شاخ و برگ باشد پر شاخ و برگ بودن دارای مزایایی به ترتیب زیر است:

• افزایش توان رقابتی گیاه با علف‌های هرز از طریق افزایش سایه‌اندازی.
• سهولت زیر خاک کردن
•  افزایش میزان ماده آلی که به خاک باز گردانده می‌شود.

3 – آبدار، گوشتی و شاداب باشد، در این‌صورت علاوه بر اینکه زیر خاک کردن آن آسان خواهد بود، زودتر تجزیه شده و مواد غذایی آنها سریعتر آزاد خواهد شد.

4 – بایستی کم توقع و قانع بوده و نسبت به انواع شرایط آب‌وهوایی و شرایط خاکی حساس نباشد تا بتواند در شرایط نامناسب آب‌وهوایی و خاکی محصول خوبی تولید کند. گاها توصیه می‌شود که در مراحل اولیه رشد، به منظور تسریع رشد کود سبز، مقداری کود شیمیایی یا کود حیوانی به زمین داده شود. البته جهت تعدیل هزینه تولید کود سبز (به جهت مصرف این کود) می‌توان این مقدار کود داده شده را از سهمیه کودی گیاهان زراعی کسر کرد.

5 – نیاز آبی آن کم باشد. این موضوع به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک حایز اهمیت است. کشت کود سبز در مناطق دیم زمانی مقرون به صرفه خواهد بود که میزان بارندگی سالیانه حداقل 450 تا 500 میلی‌متر باشد.

گفتیم که یکی از راه‌های اصلاح خاک‌های شنی، کاشت کود سبز به منظور افزایش میزان ماده آلی آنهاست. اگرچه افزایش ماده آلی در چنین خاک‌هایی، ظرفیت نگهداری آب را افزایش می‌دهد، اما باید توجه داشت که گیاه کود سبز هم در مراحل مختلف رشد و همچنین در هنگام تجزیه به آب نیاز دارد و در صورتی‌که کاشت کود سبز در این خاک‌ها فقط با تکیه بر آب باران صورت گرفته باشد، این عمل (کاشت کود سبز و به خاک برگرداندن آن) موجب کاهش قابل ملاحظه‌ای در میزان آب قابل دسترس این نوع خاک‌ها شده و نهایتاً عملکرد گیاه زراعی بعد را به شکل منفی تحت‌تأثیر قرار خواهد داد. بنابراین در این مناطق کاشت کودهای سبز کم توقعی مثل برخی از انواع شبدرها، خردل و منداب توصیه می‌شود. (البته بحث مقرون به صرفه بودن کشت کود سبز، بر اساس هدف از کشت آن تعریف می‌‎شود که بعداً مفصلا مورد بحث قرار خواهد گرفت).

6 – بتواند بدون نیاز به هزینه و سرمایه زیاد در خاک‌های قلیایی رشد نماید، زیرا یکی دیگر از اهداف کود سبز، علاوه بر افزایش حاصل‌خیزی خاک، اصلاح خاک‌های قلیایی است. این فرآیند از طریق افزایش اسیدیته خاک توسط کود سبز ایجاد می‌گردد که مکانیسم آن قبلا توضیح داده شد.

7 – اگر هدف، اصلاح خاک‌های شور از طریق کاشت کود سبز باشد، بایستی گیاهان مقاوم به شوری (جو یا شنبلیله) انتخاب شوند.

8 – در صورت امکان دارای ریشه‌های عمیق بوده و بتواند به عمق بیشتری از خاک نفوذ کند. در این صورت نرم و شل کردن خاک زراعی و اصلاح ساختمان خاک، در انتقال مواد غذایی از عمق به سطح خاک زراعی نیز مؤثر خواهد بود.

9 – گیاه انتخاب شده نباید دارای اثرات آللوپاتی بر روی گیاه زراعی بعدی باشد.

10 – مقاوم به سرما، آفات و بیماری باشد.

11 – تراکم زیاد در واحد سطح را تحمل کند. بدیهی است که جهت دستیابی به مقادیر زیاد ماده آلی در خاک، گیاه کود سبز با تراکم بالاتری کاشته می‌شود به طوری که میزان بذر مورد نیاز جهت کاشت یک گیاه به عنوان کود سبز 1.5 تا 2 برابر مقدار بذر مورد نیاز جهت کاشت همان گیاه به منظور تولید بذر است.

12 – در سیستم‌های محتوی کود سبز به دلیل جایگزینی آیش توسط کود سبز و کاشت متمرکز گیاهان زراعی باید از کاشت گونه‌های مشابه یا خویشاوند (گیاه زراعی که پس از کود سبز کشت خواهد شد.) به عنوان کود سبز خودداری کرد.

کود سبز برای محصولات مختلف در شرایط آب ‌و هوایی ایران:

گندم و جو:

با توجه به ریزش بذور این گیاهان در موقع برداشت. پس از برداشت محصول حدود 4 تا 5 کیلوگرم در هکتار بذر شبدر در سطح مزرعه پاشیده شده و سپس زمین را دیسک می‌‎زنند. پس از زیر خاک کردن بذور و آبیاری زمین، بذور گندم یا جو و شبدر جوانه زده و رشد می‌کنند. بعد از رشد کافی، گیاه را به زمین بر می‌گردانند. توصیه می‌شود که این کود سبز در اوایل بهار به خاک باز گردانده شود و پس از آن یک نبات بهاره در تناوب قرار گیرد. بزرگترین مزیت این شکل از کشت فی مابین کود سبز (در فصول آینده مورد بحث قرار خواهد گرفت) حداقل زمان اشغال زمین زراعی است که به اقتصادی بودن استفاده از کود سبز در تناوب کمک شایانی می‌کند. بدیهی است که سایر مزایای کود سبز نیز به دست می‌آیند.

سبب زمینی، چغندر، پیاز و سبزیجات:

پس از برداشت محصول، 50 کیلوگرم بذر جو و 4 کیلوگرم بذر شنبلیله را مخلوط کرده و در سطح مزرعه می‌باشند. زیر خاک کردن بذر توسط دیسک صورت می‌گیرد. پس از آبیاری‌های مناسب و رشد کافی کود سبز، آن را در پاییز به خاک بر می‌گردانند.

درختان میوه:

در آن دسته از باغات میوه که بین ردیف‌های درختان، یونجه کاشته شده است، چین آخر یونجه را به خاک باز می‌گردانند و در صورتی‌که فاصله بین ردیف‌ها فاقد گیاه زراعی باشد می‌توان یونجه، جو، شنبلیله و شبدر را در این فواصل کاشته و آنها را به عنوان کود سبز به خاک برگرداند.

در مورد درختان میوه، احتمال دارد که در صورت برگرداندن کود سبز در پاییز به خاک، به دلیل مصرف نیتروژن توسط میکروارگانیسم‌های تجزیه‌کننده مواد آلی، کمبود موقتی نیتروژن در خاک به‌‎وجود آید. بنابراین افزودن مقداری کود نیتروژنه در هنگام برگرداندن کود سبز به خاک، در باغات میوه ضروری است. در بعضی از باغات میوه به‌ویژه در آذربایجان غربی زارعات در اواسط شهریور ماه در داخل ردیف‌های کشت درختان بذر شبدر را می‌کارند این گیاه در پاییز سبز شده و رشد می‌نماید و در بهار پس از برداشت اولین چین آن را زیر خاک می‌کنند. این مسئله موجب جلوگیری از تلفات نیتروژن خاک در اثر شستشو و فرسایش می‌شود.

برای مطالعه مقاله کود ارگانیک چیست کلیک کنید .