با درخت داغداغان آشنا شویم

داغداغان، از تیره نارون (Ulmaceae) و خانواده شاهدانگان CANNABACEAE و با نام علمی Celtis australis  L درختی است که به صورت پراکنده و کم، در جنگل‌های شمال ایران می روید.

داغداغان ها به صورت درخت با درختچه می باشند. بیش از ۶۰ تا ۷۰ گونه از آنها بومی نواحی گرم و نیمه گرم (همیشه سبز و بی خزان) و منطقه معتدل شمالی (گرنه های خزان کننده) هستند. داغداغان ها درختانی مقاوم هستند و بخصوص به عنوان درختان حاشیه خیابان ها در شهرهای بزرگ نواحی گرم کاشته می شوند.

خواستگاه درخت داغداغان، نواحی مدیترانه است و در آمریکای شمالی، جنوب شرقی اروپا، خاور دور، قفقاز، مناطق مدیترانه‌ای، شمال آفریقا و جنوب غربی آسیا دیده می شود.

این درخت توانایی رویش در شرایط سخت را دارد. ریشه های آن به اندازه ای قوی است که می تواند در شکاف صخره‌ها نفوذ ‌کند و  باعث متلاشی شدن آن ها شود.

به همین دلیل، به آن داغداغان گفته می‌شود که واژه‌ای ترکی و به معنای شکافنده و متلاشی ‌کننده کوه (صخره) است. در لغت نامه دهخدا آمده که در گویش مردم دیلمستان، به داغداغان “تادانه” و در گویش اصیل شمیران تهران، به درخت داغداغان «ته» می گویند.

“تایله” یا “تاووت” گونه دیگری از داغداغان است که در ایران وجود دارد که درخت کوچکی است. به ارتفاع 7 متر و دارای برگ چرمی، خشن، کاغذی و لوزی شکل به رنگ سبز و روشن است و میوه آن پس از رسیدن نارنجی و گردآلود است. رویشگاه اصلی این گونه، استان کردستان است.

بذر داغداغان

جنس داغداغان:

نوع رگبرگ بندی در درخت داغداغان یک خصوصیت کلی در این جنس است. سه رگبرگ مشخص از قاعده برگ وارد پهنه برگ می شوند که وسیله خوبی برای شناسایی آنها می باشد. در اروپا فقط در گونه از این جنس کاشته شده است. C.occidentalis و C.australis که اختلاف عمده آنها در برگ می باشد. برگهای گونه اکسید نتالیس در سطح زیرین صاف و بدون کرک و سبز درخشان است، در حالیکه در گونه استرالیس سطح زیرین برگها همانند شاخه های خیلی جوان خاکستری و کرکدار می باشد. میوه (شفت) در گونه اکسیدنتالیس قرمز – نارنجی ولی در گونه استرالیس قهوه ای مایل به قرمز تیره تا قهوه ای مایل به سیاه می باشد. هر دو درختانی مقاوم هستند و بخصوص به عنوان درختان حاشیه خیابانها در شهرهای بزرگ نواحی گرم اروپا کاشته می شوند. داغداغان همچنین عمر طولانی تا حدود ۶۰۰ سال دارد.

شکل ظاهری درخت داغداغان:

درخت داغداغان دارای برگی زبر، خشن، نامتقارن، نوک کشیده و البته کاغذی است. روی برگ داغداغان به رنگ سبز تیره است، پشت آن نقره‌ای یا خاکستری و لبه ی آن نیز دندانه دار است.

در فصل پاییز این برگ ها به طور کامل زرد می شود. درخت داغداغان در ایجاد پوشش در نقاط سنگلاخی و آبخیزداری به کار برده می شود. داغداغان در برابر آلودگی هوا مقاوم است و بیشتر آن را به عنوان یک گیاه زینتی، کاشت می کنند، سایه خوبی دارد و برای پارک ها مناسب است. درخت داغداغان گزینه ی مناسبی به جهت بادشکن بودن در مسیر بادهای تند است. ارتفاع این درخت از 20 تا 25 متر می تواند رشد کند و  قطر تنه آن در حدود یک متر و عمر آن گاه به هزار سال نیز می رسد.

میوه درخت داغداغان، گرد و شیرین است و به صورت خام یا پخته مصرف خوراکی دارد و پس از رسیدن، سیاه یا قهوه‌ای تیره می‌شود. میوه این درخت، یک خوراکی خوشمزه برای پرندگان است.

درخت داغداغان اکسیدنتالیس:

درخت متوسطی است که ارتفاع آن به ۲۵-۲۰ متر می رسد ولی انواع کوتاه تر آن به عنوان درخت حاشیه خیابان کاشته می شوند. پوست آن عموما صاف و خاکستری – قرمز که بعدها خاکستری تیره تا سیاه و بطور نامنظم فلسی و شکافدار می شود. تاج آن نسبتا باریک و گنبدی شکل است. برگهای خزان کننده آن متناوب، دمبرگدار، نامتقارن،  تخم مرغی شکل با نوک تیر و ۱۲-۶ سانتیمتر طول می باشند. حاشیه آنها در قسمت پایین و نزدیک به قائده تقریبا صاف اما به سمت نوک دارای دندانه های تیز و بصورت مضرس می باشند. رنگ آنها سبز براق که در پاییز به زرد طلایی تغییر رنگ می دهند. برگهای جوان در سطح زیر کرکدار هستند اما سریعا صاف و بدون کرک میشوند (کرکها فقط در محل رگبرگها مشاهده می شوند) گلها همزمان با برگها ظاهر می گردند. دارای دمگل و پلی گام میباشند یعنی گلهای هرمافرودیت و نر بر روی یک درخت هستند.

گلهای نر بصورت خوشه هایی در بخش های پایین و گلهای هرمافرودیت در بخشهای بالای شاخه های یکساله در کنار برگها ظاهر می گردند. گلها بطور غیر واضح سبز مایل به زرد می باشند. زمان گلدهی در طول فروردین و اردیبهشت میباشد. میوه، شفت کروی با بخش گوشتی خشک و ۱۰-۷ میلی متر قطر و پایکی به طول تقریبا همان اندازه میباشد. در ابتدا قرمز – نارنجی می باشد و بعدها بر روی درخت خشک و تیره تر می شود این گونه بومی آمریکای شمالی از کبک در شمال تا آلاباما و کانزاس در جنوب می باشد و از سال ۱۶۳۶ کاشته شده است.

درخت داغداغان استرالیس:

درختی است که ارتفاع آن به ۲۵-۲۰ متر می رسد اما معمولا در شرایط کشت کوتاه تر می باشد. در بسیاری از خصوصیات به گونه اکسیدنتالیس مشترک است. اما برگهایش باریکتر می باشد و ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر طول دارد و با حاشیه آن دنده ای نیز و مضرس ( به جز در بخش قاعده برگ ) و در سطح زیرین خود خاکستری و کرکدار است. میوه های رسیده قرمز تیره و با بیش از ۱۰ میلی متر قطر و بخش گوشتی آبدار وشیرین می باشد. این گونه بومی نواحی مدیترانه ای و جنوب شرقی آسیا است. برای نخستین بار در اروپا به عنوان یک درخت حاشیه خیابان از سال ۱۷۹۶ کاشته شده است.

کاشت و پرورش درخت داغداغان:

درخت داغداغان نیازی به آبیاری زیاد ندارد و تحمل خشکسالی را دارد. بهترین خاک برای پرورش این گیاه، خاک شنی یا لومی زهکشی شده است. اما به صورت کلی این درخت می تواند خود را با بیشتر خاک ها سازگار کند.

نور مورد نیاز این درخت آفتاب کامل است. بهترین دما برای درخت داغداغان؛ بین 18 تا 21 درجه سانتیگراد است.

تکثیر درخت داغداغان:

در دو ماه آخر فصل زمستان، زمان مناسبی برای تکثیر درخت داغداغان است. با کاشت بذر این درخت در این ماه ها، در گلخانه و در قاب سرد، می توانید حدود 12 ماه بعد، جوانه ها را مشاهده کنید. دقت داشته باشید که فصل بهار یا تابستان، جوانه ها را از گلخانه بیرون بیاورید.

کاربرد درخت داغداغان در صنعت:

از چوب درخت داغداغان، در اسلحه سازی استفاده می کنند. در فرش ترکمنی، نقش داغداغان برای جلوگیری از “نظر خوردن” بافته می‌شود.

کاربرد درخت داغداغان  در طب سنتی:

خوردن میوه داغداغان برای دردهای مشکلات زنان مناسب است و دل درد را تسکین می دهد. التیامی برای ورم ها و کوفتگی ها به شمار می آید و می توان آن را به صورت ضماد استفاده کرد.