معرفی کامل گیاه شاهدانه

شاهدانه جزء گیاهان زراعی قدیمی است که بومی آسیای مرکزی بوده و از آنجا به چین برده شده و در چین سابقه کشت 4500 ساله دارد. کاشت شاهدانه در طول سالیان متمادی به منظور تهیه الیاف آن انجام می گرفته که الیاف آن در تهیه لوازمی مانند طناب، گونی، نخ دندان، بادبان کشتی، کمربند نجات، تورهای ویژه ماهیگیری و برزنت به کار می رود.

از شاهدانه همچنین در صنعت کاغذسازی و داروسازی نیز استفاده می کنند. بذر شاهدانه را اغلب برای تهیه روغن شاهدانه به کار می برند و این روغن تهیه شده از دانه شاهدانه مصارف متعددی از قبیل استفاده در تهیه غذاها، تهیه لاک، سوزاندن در چراغ ها و یا نقاشی دارد.

چون بذر شاهدانه به عنوان یک منبع خوب و غنی از مواد غذایی مورد نیاز پرندگان شناخته می شود، بنابراین از آن به عنوان غذای پرنده نیز استفاده می کنند. گل های شاهدانه به مقدار خیلی کم برگ، ساقه و بذر آن حاوی ترکیبات روانگردان می باشد که تحت عنوان cannabinoids شناخته می شوند. این ترکیبات در مصارفی چون سرگرمی، مذهبی و پزشکی مورد استفاده قرار می گیرند.

شاهدانه حاوی بیش از 100 نوع ترکیب شیمیایی است که مسئول ایجاد عطر آن هستند. ترپنها و سزکویی ترپنها قسمت عمده این ترکیبات را شامل می شوند. ترکیبات اصلی شاهدانه شامل: Tetrahydrocannabinol-a ،Trans-b-ocimene ،Limonene ،Linalool ،Myrcene ،a-Pinene ،Cannabidiol (CBD) ،a-Humulene (THC) ،Trans-caryophyllene ،Terpinolene که نقش زیادی در عطر Cannabis sativa دارد و Caryophyllene-oxide که از آن جهت تربیت سگها برای یافتن حشیش استفاده می شود.

مشخصات گیاهی شاهدانه:

کاشت گیاه شاهدانه دارای قدمتی طولانی است که برگ و شاخه های این گیاه در حدود بیش از 3000 سال پیش از میلاد به عنوان ماده محرک استفاده می شده است. شاهدانه یک گیاه بلند به ارتفاع 1 تا 3 متر بوده و به رنگ سبز روشن می باشد. دارای برگ هایی بلند، باریک و شمشیر مانند است.

این گیاه از واریته ها و فرم های متنوعی برخوردار است و گیاهی 2 پایه، علفی و یکساله می باشد. دارای برگ های متقابل در طول سایه است، ولی با نزدیکتر شدن به انتهای ساقه، برگهای آن منفردتر می شوند. برگ های شاهدانه دارای پهنک تقسیم شده به 5 الی 7 لوب عمیق دندانه دار که به دمبرگ دراز منتهی می شوند است.

در حالت عادی گل های شاهدانه در دو نوع نر و ماده وجود دارند که بر روی دو پایه جدا واقع شده اند. گلهای نر این گیاه به شکلی تجمع یافته و به صورت آویخته روی پایه ای که از کنگره گلها خارج می شود قرار گرفته است. همچنین محل ظاهر شدن آن ها در بخش انتهایی ساقه است.

هر کدام از این گلها از 5 پرچم در درون پوشش گل برخوردارند. گلهای ماده نیز اغلب به همین شکلند، ولی فاقد دمگل مشخصی بوده و محل جای گیری آنها در بغل براکته هایی شبیه به برگ است. گلهای ماده در این گیاه بلند تر و کرکی ترند. بوته این گیاه از تراکم پایینی برخوردار است و همین ویژگی باعث به جریان افتادن هوا در بین شاخ و برگ های آن می گردد. این فرایند به رشد بیشتر و بهتر گیاه کمک می کند. همچنین مانع از بروز خطر آلودگی قارچی در گیاه می شود.

گل های ماده Cannabis Sative در محل گره ها شکل می گیرند. در امتداد ساقه پروسه تشکیل گلها ادامه پیدا می کند. بنابراین با وجود بیشتر بودن گل ها در این گیاه، میزان تراکم آنها کمتر است. تقریبا شش ماه برای ورود به دوره رشد رویشی و تشکیل یافتن گلها زمان لازم است.

شاهدانه یک گیاه یکساله و دارای برگهای قطره ای است. میوه آن به شکل فندق و دارای رنگ قهوه ای یا تیره بوده و دانه ای فاقد آلبومن است. این میوه ریز و روغنی دارای خواص آرامش بخشی است که در درمان تخدیر نیز مورد استفاده قرار می گیرد. حشیش از عصاره این گیاه تولید شده و ماری جوانا نیز یک ماده توهم زا و حاصل برگ های شاهدانه می باشد.

از این گیاه در مناطق گرمسیری رزین بیشتری حاصل می شود. در این گیاه آغاز دوره گلدهی گیاهان نر و ماده مشابه هم می باشند، اما در موقع گلدهی گیاهان نر رنگشان زرد شده و از بین می روند. ولی گیاهان ماده تا یک ماه می توانند زنده بمانند. برداشت گلها در زمانی که گلهای نر در آستانه باز شدن هستند، صورت می گیرد. صبح هنگام بهترین زمان برای برداشت است چون در طول روز از کیفیت بذرها کاسته می شود. در برخی مناطق از قسمت پایین کل بوته قطع شده و خشک می گردد. در مناطقی مانند هند، گیاه شاهدانه پس از این که برداشت شد بذرهای آن روی زمین رها می شوند تا برسند.

خواص و کاربردهای شاهدانه:

گیاه شاهدانه یک گیاه انرژی زاست که توهم و قدرت فکر را در افراد افزایش می دهد. این گیاه خواص دارویی و درمانی نیز دارد. بخصوص در بیمارانی که تحت درمان های شیمی درمانی یا ایدز قرار می گیرند و در اثر عوارض ناشی از این درمان ها اشتهایشان را از دست می دهند، این گیاه به منظور افزایش اشتها مورد استفاده قرار می گیرد.

گیاهان نر به عنوان یک منبع خوب جهت تهیه فیبرهای صنعتی محسوب می شوند. همچنین بذر این گیاه در تهیه جلا دهنده کاربرد دارد. از گیاه شاهدانه سه نوع ماده مخدر حاصل می شود که شامل دو نوع حشیش که یکی حاصل از برگ های گیاه نر و ماده و دومی حاصله از گل آذین های غیر بارور گیاهان ماده است. ماده سوم موسوم به رزین خام است که دارای تاثیر قویتری است. گیاه شاهدانه در پزشکی مدرن جهت درمان کوری تدریجی و کاهش دادن درد در شیمی درمانی مورد استفاده قرار می گیرد.

در طب سنتی نیز گیاه شاهدانه به عنوان یک گیاه مقوی، مستی آور، ضد درد دل، مسکن و آرامش بخش و ضد اسپاسم شناخته می شده است. بذرها و برگهای شاهدانه برای درمان سرطان و تومورهای سخت مورد استفاده قرار می گرفت. مضاف بر موراد مذکور، از بذرهای شاهدانه روغنی تهیه می گردد که کاربرد آن کاهش زخم های ناشی از انواع سرطان هاست. در اروپای قدیم از این گیاه برای درمان سرطان استفاده می شده است. از خواص دیگر گیاه شاهدانه می توان به درمان برخی از بیماری ها، کاهش دردهای قاعدگی در بانوان، درمان افسردگی و … اشاره کرد.

خرید شاهدانه ریز

نیازهای اکولوژیکی گیاه شاهدانه:

گیاه شاهدانه همانند همه ی گیاهان نیازهایی دارد که در ادامه به آن ها می پردازیم.

آب و هوا:

شاهدانه یک گیاه حساس در مقابل سرماست که نباید در طی دوره رشد شاهد سرما و یخبندان باشد. چون دو عامل مذکور به ویژه یخبندان باعث از بین رفتن گیاه جوان شاهدانه خواهد شد. چنانچه هدف از کاشت شاهدانه تولید الیاف است، باید میزان حرارت دریافتی اش کمتر از زمانی باشد که به منظور تولید بذر کاشته می شود. شاهدانه گیاهی روز کوتاه است که در مقابل نور بسیار حساس است.

خاک:

زمین مناسب برای کاشت شاهدانه بایستی زمینی حاصلخیز و کاملا غنی بوده و از عمق کافی برخوردار باشد و تهویه در آن به خوبی صورت گیرد. به دلیل اینکه شاهدانه دارای ریشه ای ضعیف و حساس است بایستی در اطراف خود مواد غذایی و رطوبت به مقدار کافی داشته باشد.

در ضمن زمین نباید باتلاقی باشد، باید زمین از ذرات خاک کاملا یکنواخت برخوردار بوده و PH آن معادل 7 باشد. مابین 6.5 الی 7.4 بهترین PH خاک برای شاهدانه خواهد بود. خاکهای شور و سرد، خیلی سنگین یا خیلی سبک مناسب جهت کاشتن شاهدانه نیستند. در عوض خاکهای رسی لمونی یا لمونی که حاصلخیز و غنی بوده و دارای مواد مغذی هستند، یا خاکهای لمونی که تشکیل یافته از رسوب رودخانه ها می باشند و خاکهای رسی شنی گزینه خوبی برای رشد و نمو گیاه شاهدانه محسوب می شوند.

کوددهی و تغذیه:

به دلیل رشد سریع و خوبی که این گیاه دارد، وجود علف های هرز نمی تواند مشکل ساز باشد. گیاه شاهدانه قادر به جذب مقدار زیادی مواد غذایی از خاک است، بنابراین بایستی در این دوران کوددهی به خوبی انجام گیرد. چنانچه به منظور اصلاح و تقویت زمین بخواهید از کودهای دامی استفاده کنید، بهتر است این کودها در فرآیند شخم پاییزه و همراه با آن به زمین افزوده شوند.

شاهدانه در طی زمان رشد به فسفر زیادی نیازمند است و در صورتیکه در تناوب بعد از یونجه قرار بگیرد، میزان کودهای مورد استفاده باید به مقدار زیر باشد:

• ازت: 60 الی 100 کیلوگرم در هر هکتار
• فسفر: 40 الی 60 کیلوگرم در هر هکتار
• آهک: 30 کیلوگرم در هر هکتار
• پتاس: 75 الی 120 کیلوگرم در هر هکتار

بهتر است کود ازت را در دو نوبت به زمین بدهید تا شاهدانه بتواند این کود را به طور کلی جذب کرده و استفاده نماید. همچنین جهت حفظ کیفیت الیاف بایستی از زیاده روی در استفاده از ازت برای شاهدانه پرهیز شود. چنانچه کاشت شاهدانه در تناوب پس از گیاهان وجینی یا غلات قرار گرفته باشد، میزان کودهای شیمیایی آن به شرح زیر خواهد بود:

• ازت: 150 الی 200 کیلوگرم در هر هکتار
• فسفر: 100 الی 120 کیلوگرم در هر هکتار
• پتاس: 100 الی 150 کیلوگرم در هر هکتار

تناوب:

بهتر است شاهدانه را همانند گیاهان وجینی دیگر در تناوب اول قرار بدهید. این کار علاوه بر افزایش کیفیت و کمیت محصول، باعث می شود تا بعد از شاهدانه زمین به طور کامل تمیز شده و گیاه بعدی قرار گرفته در تناوب محصول خوبی تولید کند. بهترین گزینه برای کاشت بعد از شاهدانه گندم می باشد. در ضمن می توان در یک زمین در دو سال متوالی شاهدانه کاشت.

کاشت شاهدانه:

شاهدانه یک گیاه بهاره است و کاشت و بذر پاشی آن در مناطق مختلف در صورت وجود شرایط مساعد جوی و دمای مطلوب از حدود اوایل تا اواسط بهار شروع می شود تا گلدهی آن با در نظر گرفتن طول دوره رشد نبات سر موقع انجام شده و محصول نیز در شرایط مطلوبی رسیده و برداشت شود.

اوایل تا اواخر اردیبهشت ماه با در نظر گرفتن شرایط جوی و واریته، بهترین زمان برای کاشت شاهدانه محسوب می شود. زمانی که گیاه در حال جوانه زنی است چنانچه دمای هوا کاهش یافته و به حدود 1 درجه سانتی گراد برسد، جوانه زدن گیاه متوقف خواهد شد. مقدار بذر مورد نیاز برای کاشت بستگی به واریته و هدف کاشت شاهدانه دارد.

اگر که تولید دانه، هدف ما از کاشت شاهدانه بوده باشد بذر مورد نیاز در هر هکتار 50 الی 70 کیلوگرم خواهد بود. ولی چنانچه شاهدانه به منظور تولید الیاف کاشته شود، بذر مورد نیاز باید در حدود 80 الی 100 کیلوگرم باشد. بنابراین باید بذر بیشتری جهت تولید الیاف کاشته شود تا به دلیل تراکم زیاد بوته ها، ساقه های گیاه منشعب نشوند و نهایتا الیاف بیشتر و با کیفیت بالاتری تولید شود.

با اینکه عمق مورد نظر جهت کاشت شاهدانه به جنس زمین بستگی دارد، ولی عمق 2 الی 3 سانتی متری زمین برای کاشت آن مناسب می باشد. اگر که فرایند کاشت بذر از طریق بذر افشان و روی خطوط صورت گیرد، بایستی فاصله میان بوته ها در مورد انواع کشت شده برای تولید دانه حدود 15 الی 17 سانتی متر و فاصله بین خطوط 60 سانتی متر باشد و در مورد انواع کاشته شده به منظور تولید الیاف فاصله میان گیاهان روی خطوط 20 سانتی متر و فواصل خطوط از همدیگر در حدود 80 سانتی متر منظور شده باشد. در کل باید تعداد 160 الی 180 گیاه در هر متر مربع کاشته شود.

داشت شاهدانه:

پس از به اتمام رسیدن کاشت بذر، در صورت وجود شرایط مساعد جوانه بعد از حدود 6 الی 10 روز تولید شده و روند رشد سریعی را در پی خواهد گرفت. بنابراین ضروری است که یک یا دو بار در ابتدای دوره رشد و نمو گیاه، اقدام به وجین علف های هرز موجود در زمین بکنید. چون گیاه شاهدانه در طول دوره زندگی در هر هکتار زراعت نیازمند آبیاری در حدود 4500 متر مکعب است.

در مناطقی که میزان بارندگی در آن ها کم است باید 6 الی 8 نوبت آبیاری صورت گیرد. در مناطقی مانند گیلان و مازندران که سرانه بارندگی در آن ها نسبتا بالاست امکان کشت دیم شاهدانه نیز وجود دارد. مرحله تولید جوانه و گل مهمترین مراحل از نظر نیاز به آبیاری محسوب می شوند. اگر گیاه در این دو مرحله به قدر کافی آبیاری نشود یا برای مدتی دچار خشکی گردد، آسیب جدی به گیاه وارد خواهد شد. پس آبیاری به میزان کافی باید در این مرحله از فرآیند رشد گیاه صورت گیرد.

برداشت شاهدانه:

زمان برداشت محصول شاهدانه تا حدود زیادی به آب و هوا و واریته بستگی دارد. چون پایه های نر شاهدانه در حدود سه هفته زودتر از پایه های ماده رسیده می شوند، به همین سبب باید برداشت آن ها زودتر انجام شود. در کل موقعی که در پایه های نر تشکیل گل و پایه های ماده تشکیل میوه دادند، می توان نسبت به برداشت محصول اقدام کرد.

در زراعت های کوچکتر برداشت به وسیله داس یا چاقو انجام می گیرد و پایه های نر و ماده را جدا از هم برداشت می کنند. از پایه های ماده دانه بدست می آید. در این روش برداشت بوته ها را معمولا 3 الی 5 سانتی متر بالاتر از سطح زمین قطع کرده و برای این که خشک شوند روی زمین پخش می کنند.

در روش برداشت محصول به وسیله دست، با اینکه خطر شکستن ساقه ها کمتر می شود اما در عوض مدت زمان برداشت طولانی تر می گردد. در زراعت های مکانیزه و در مزارع بزرگتر، از ماشین آلات مخصوص که قادر به قطع و دسته بندی ساقه ها هستند استفاده می شود. هر کدام از این دسته بندی ها 15 الی 20 ساقه شاهدانه را شامل می شود.

این دسته ها برای خشک شدن به مدت 3 الی 4 روز در مزرعه باقی می مانند. سپس به جهت جداسازی دانه و الیاف به انبار یا کارخانه منتقل می شوند یا اینکه با استفاده از کمباین های مخصوص اقدام به جداسازی دانه و الیاف می نمایند.

خرید شاهدانه درشت

ساقه های باقی مانده شاهدانه روی سطح زمین به تدریج در اثر فعالیت باکتری ها و ریزش باران و شبنم پوسیده می شوند. مدت زمان مورد نیاز برای پوسیده شدن ساقه ها به آب و هوا بستگی داشته که اغلب این عمل در حدود 1 الی 3 هفته زمان لازم دارد. در مناطق دارای آب و هوای گرم و مرطوب پروسه پوسیدن ساقه ها بهتر و سریع تر انجام می پذیرد.

به خاطر نشستن یکنواخت و بهتر اثر شبنم روی ساقه ها و انجام فرایند پوسیدگی به شکل یکسان، اقدام به پخش و پراکنده کردن ساقه ها به قطر کم در سطح مزرعه می کنند. کیفیت الیاف در صورت پوشانیدن بیش از حد ساقه ها کاهش خواهد یافت.

در صورت کاشت شاهدانه برای تولید الیاف، بوته های نر و ماده را یکجا و با هم برداشت می کنند. اگر که هدف از کاشت شاهدانه تولید دانه و الیاف باشد نخست با دست بوته های نر و سپس بعد از گذشت حدود سه هفته اقدام به برداشت بوته های ماده می نمایند.

عملکرد:

مقدار و میزان محصول شاهدانه بدست آمده از هر هکتار با تاثیر پذیری از عوامل مختلف، شامل حدود 2 الی 5 تن و حداکثر 7 تن ساقه خشک شده می شود که حدودا از این مقدار 500 الی 1500 کیلوگرم الیاف بدست می آورند. اگر هدف از کاشت شاهدانه دانه آن باشد به طور میانگین از هر هکتار حدود 300 الی 400 و در بالاترین میزان حدود 1000 کیلوگرم دانه حاصل می گردد. ضمنا در حدود 5 تن خمیر کاغذ می توان از هر هکتار تولید کرد.

تکثیر شاهدانه:

تکثیر این گیاه به واسطه بذر آن صورت می گیرد. زمین جهت کاشت این گیاه باید در پاییز سال قبل به خوبی و تا عمق 23-20 شخم زده شود. زمان نشانکاری بذرها در فصل بهار است. در این فصل باید زمین صاف شده و کلوخه های موجود در آن از بین بروند.

بیماری ها:

از جمله بیماری هایی که می تواند این گیاه را درگیر کند: شانکر ساقه در اثر Botryosphaeria marconii، پوسیدگی خاکستری Botrytis cinerea، لکه برگی Cylindrosporium، شانکر ریشه Gibberella و پوسیدگی ریشه Hypomyces cancri.

عوارض جانبی استفاده از شاهدانه:

عوارض جانبی که در صورت استفاده از این گیاه می تواند ایجاد شود شامل گیجی، عدم کنترل عضلات، ایجاد اختلال در تمرکز، دست پاچگی، خشکی دهان، اختلال در بلع و تکلم، تیرگی دید و حالت تهوع می شود. این گیاه در افرادی که با آن در تماس هستند یا سر و کارشان با فیبر آن است ممکن است آماس پوستی ایجاد کند. استفاد از این گیاه در دزهای بالا می تواند منجر به سفتی عضلات، کما و در صورت بروز اختلالات قلبی به مرگ منتهی گردد.

سوالات متداول شاهدانه:

1. دانه های شاهدانه با بدن شما چه می کنند؟

   دانه شاهدانه غنی از چربی های سالم و اسیدهای چرب ضروری است. آنها همچنین یک منبع پروتئین عالی هستند و حاوی مقادیر زیادی ویتامین E، فسفر، پتاسیم، سدیم، منیزیم، گوگرد، کلسیم، آهن و روی هستند.

2. چرا شاهدانه برای شما خوب است؟

   دانه های شاهدانه حاوی مقادیر زیادی امگا 3 و نسبت سالم اسیدهای چرب امگا 3 به امگا 6 هستند. این دانه ها همچنین حاوی مقادیر زیادی آرژنین، اسید آمینه ای هستند که به اکسید نیتریک تبدیل می شوند. اکسید نیتریک برای اتساع عروق و رگ ها ضروری است و به صاف و کشسان نگه داشتن دیواره رگ های خونی کمک می کند.

3. چه مقدار دانه شاهدانه در روز بخورید؟

   فقط 2-3 قاشق غذاخوری از این قلب های شاهدانه می تواند تقویت کننده تغذیه به رژیم شما باشد. آنها را به صورت خام مصرف کنید یا فقط یک قطره چکه آب به رژیم خود بپاشید، آنها را به صورت اسموتی درآورید یا حتی از آنها شیر درست کنید. می توانید آنها را به برنج، غذای سبزی، سبزی، سالادها، ظرف های میوه ای، خیچدی، ماکارونی یا آب میوه اضافه کنید.

4. دانه های چیا یا شاهدانه کدام یک بهتر است؟

   هر دو حاوی مقدار مناسب چربی های سالم هستند، اما چیا از نظر امگا 3 بیشتر است (مانند آنچه در ماهی قزل آلا پیدا می کنید) و شاهدانه از امگا 6 بیشتر است که در مرغ، مغزها و غلات کامل نیز یافت می شود. یک رژیم غذایی سالم نیاز به تعادل این دو دارد، بنابراین افزایش مصرف امگا 3 به طور معمول توصیه می شود.

5. نقطه قوت شاهدانه چیست؟

   دانه شاهدانه سرشار از پروتئین، فیبر غذایی، ویتامین ها و مواد معدنی است. آنها حاوی نسبت بهینه ای از اسیدهای چرب امگا 6 به امگا 3 برای مصرف سالم هستند. مطالعه ای در سال 2008 همچنین نشان داد که پروتئین های شاهدانه نسبت به جدا شده های پروتئین سویا (SPI) که در محصولات غذایی استفاده می شوند، برای انسان قابل هضم هستند.

6. آیا دانه های شاهدانه برای کاهش وزن مفید هستند؟

   شاهدانه غنی از فیبر و مهار کننده اشتهای طبیعی است، بنابراین می تواند به شما کمک کند برای مدت طولانی تری احساس سیری کرده و میل به گرسنگی را کاهش دهید. به سادگی افزودن چهار قاشق غذاخوری دانه شاهدانه به صبحانه کمک می کند تا گرسنگی اضافی در تمام طول روز مهار شود.

7. عوارض جانبی دانه شاهدانه چیست؟

   خوردن دانه های شاهدانه به اندازه بلعیدن برگ های شاهدانه یا سایر قسمت های گیاه بی خطر نیست. اما دانه ها به دلیل محتوای چربی زیاد می توانند باعث اسهال خفیف شوند.

8. آیا دانه های شاهدانه باید در یخچال نگهداری شوند؟

   نه. نیازی نیست که شاهدانه خود را در یخچال قرار دهید. ماندگاری آنها تا 1 سال، بدون یخچال، حتی پس از باز شدن ظرف است. یک ماده نگهدارنده طبیعی به اندازه ویتامین E به اندازه کافی وجود دارد که باعث می شود آنها سستی نداشته باشند.