معرفی اجزای تشکیل دهنده بامبو

بامبو از درختان غیر مثمر، زیبا و زینتی می باشد که به صورت ایستاده رشد می کند و از طریق بذر تکثیر می شود. بامبو درخت مقاومی است که رشد سریعی دارد. بامبو از جمله گیاهانی است که در پاک کردن هوا از آلاینده‌ های نقش بسزایی دارد. بامبو دوست دار طبیعت و محیط زیست می باشد. این درخت زیبا رشد سریعی دارد طوری که به سرعت رشد می‌کند. برگ های سبز رنگی دارد و ساقه این گیاه به صورت ایستاده و راست می‌باشد که شاخه‌های آن از پایه مادری گیاه رشد می‌کند.

برگ های بامبو

برگ های انواع بامبو باریک، پهن و نوک تیز یا بدون نوک است و به رنگ های مختلف سبز، مشکی، قهوه ای عنابی و زرد مایل به کرم، ابلق سبز طلایی، سبز دارای رگه های سفید و مانند آن دیده می شود. اندازه برگ ها در انواع بامبو متفاوت است و در اندازه های بسیار کوچک تا بزرگ دیده می شود. برخی از آنها 15 تا 25 سانتی‌متر و برخی دیگر 2 تا 4 سانتی‌متر طول دارند. برخی مدور و ظریف و متصل به یک دمبرگ به بلندی 5 میلی‌متری می‌باشند. برگ‌ها معمولاً در هر دو سطح بدون کرک می‌باشند. برخی از آنها در زمانی‌که جوان هستند تعداد کمی کرک دارند. رگبرگ‌ها تا انتهای برگ ادامه دارد.

ساقه های بامبو

ساقه هوایی نی ها از لوله های بندبند ساخته شده است که داخل آن به جز در محل گره ها، خالی بوده و ویژگی های آنها تا اندازه ای با ساقه های زیرزمینی اختلاف دارد. هر ساقه اصلی دارای چندین شاخه جانبی است. شاخه های جانبی دارای شاخه های فرعی فراوانی است که در هر یک از آنها اغلب دو تا سه برگ وجود دارد. سطح داخلی ساقه بامبو دارای یک پوشش نرم است. سطح خارجی ساقه دارای پوشش بسیار سخت و دیرشکن است. در محل گره‌ها در داخل ساقه دیافراگم قرار دارد که متصل‌کننده بخش‌های ساقه به یکدیگر است. بافت دیافراگم کاملاً فشرده است و آب در آن نفوذ نمی‌کند.

ساقه بامبو دارای رنگ‌های مختلف است. روی ساقه غلاف‌هایی دیده می‌شود که به راحتی با دست جدا می‌شود. هر ساله این غلاف‌ها پس از خشک شدن می‌ریزد. اگرچه ساقه‌ها در محل گره‌ها معمولاً گرد هستند، اما در گونه‌هایی از نی، گره‌ها چهارگوش و خاردار است. ساقه‌های هوایی در محل گره‌های پایین، دارای ریشه‌های نابه‌جا هستند. این ریشه‌ها گیاه را در خاک تثبیت می‌کنند و مانند ریشه‌های اصلی گیاه که از ساقه‌های زیرزمینی می‌رویند، در جذب موادغذایی و رسانیدن آن به اندام‌های گیاهی دخالت دارند. علی‌رغم این‌که ساقه‌های هوایی نی‌ها توخالی می‌باشد، دارای استحکام و استقامت فوق‌العاده بوده و در بیشتر موارد، در مقایسه با چوب دارای همان ابعاد، استحکام آنها در برابر نیروهای مکانیکی بیشتر از چوب است. این استحکام زیاد به واسطه اسیدسیلیسیک موجود در ساقه‌ها است، که آنها را شکننده، ترد و در عین حال محکم می‌سازد. این ماده و ترکیبات آن در دیواره یاخته‌های ساقه‌های هوایی نی‌ها جمع می‌شود.

در برخی از نی‌ها مانند نیشکر و سورگوم شیرین، ساقه محل تجمع قند است. ارتفاع و قطر ساقه هوایی نی‌ها بسته به گونه آنها بسیار متفاوت است. بعضی از آنها بیش از 35 متر ارتفاع و بیش از 15 سانتی‌متر قطر دارند. در منابع ارتفاع ساقه بعضی از آنها تا 60 متر هم ذکر شده است. در انواع زینتی نی گره‌ها متراکم و ارتفاع گیاه کم است. پس از آن‌که نی‌ها برحسب گونه، به حداکثر رشد قطری و طولی خود رسیدند، دیگر به قطر و ارتفاع آنها افزوده نمی‌شود. ولی سخت شدن و چوبی شدن یاخته‌های ساقه آنها ادامه می‌یابد و استقامت ساقه‌های هوایی آن بیشتر می‌گردد. عمر ساقه نی‌ها هم بسیار متفاوت است. ساقه اغلب نی‌های دائمی 4 تا 5 سال و عده‌ای نیز تا بیش از ده سال عمر می‌کند. پس از آن، ساقه هوایی خشک می‌گردد، اما ساقه زیرزمینی آنان باقی مانده و دوباره به رشد خود ادامه داده و گیاه جدیدی را به وجود می‌آورد. به‌طور کلی نی‌ها در طول زمستان هم زنده هستند. زمان جوانه‌زنی تا روئیدن کامل ساقه هوایی از ساقه‌های زیرزمینی، زیاد طولانی نیست.

گل های بامبو

به دلیل این‌که این گیاه در زمانی بین 120-60 سال یک‌بار به گل می‌نشیند، لذا برای تشخیص گونه‌ها، دستیابی به گل، میوه و اندام زادآوری بامبو بسیار مشکل و تا حدودی غیرممکن است به‌طوری‌که در انجام دادن این کار دانشمندان همیشه با مشکلات بسیاری مواجه بوده‌اند. بنابراین ممکن است گاهی اوقات یک نام برای گونه‌های مختلف به کار رود یا یک گونه بامبو با نام‌های مختلف شناخته شود. گل‌دهی بامبو پدیده‌ای پیچیده است که هنوز به‌خوبی شناخته نشده است، گرچه بامبوهای علفی در طول سال بارور می‌شوند ولی بامبوهای معمولی در فاصله زمانی نسبتاً طولانی گل می‌دهند.

در بسیاری از موارد بامبو بلافاصله بعد از گل‌دهی می‌میرد. برحسب گونه؛ گل‌دهی بامبو طولانی، نامنظم، مختلف و اغلب به‌طور اجتماعی در سطحی گسترده (حتی بین قاره‌ای) صورت می‌گیرد. دانشمندان هنوز دلیل گل‌دهی بامبو که به صورت اجتماعی و در سطحی بین قاره‌ای، صورت می‌گیرد را درنیافته‌اند. یک نشانه نزدیک شدن به زمان گل‌دهی بامبو، شامل کاهش تشکیل جوانه‌ها است که از یک‌سال قبل شروع می‌شود. ممکن است گل‌دهی خارج از برنامه و به کمک جهش انجام شود. گل بامبو سبز یا صورتی کم‌رنگ بوده و غالباً در ماه‌های آبان تا آذر گل می‌دهد و بذر در فاصله ماه‌های بهمن تا اسفند می‌رسد. به‌طور کلی نی‌ها کمتر گل می‌دهند و عمدتاً از طریق غیرجنسی تکثیر می‌شوند.

برخی از گونه‌های بامبو اصطلاحاً منوکارپیک هستند این گیاهان تا 20 سال عمر می‌کنند و در طول عمر خود فقط یک‌بار تولید گل و میوه دارند. در برخی از گونه‌ها مانند؛ Phyllostachys bambusoides زمان گل‌دهی در 130 سالگی اعلام شده است. گل‌دهی بامبو فاجعه‌ای اقتصادی محسوب می‌گردد چون پس از آن دیگر به اندازه کافی ساقه برای مصارف مختلف و جوانه بامبو برای تغذیه مردم باقی نمی‌ماند. کارخانجات کاغذسازی که به تولید ثابت و دائم بامبو وابسته‌اند، با مشکلات بزرگی مواجهند و ممکن است تمام یا قسمتی از فعالیت خود را به حالت تعلیق درآورند که در کل به معنای درآمد کم و کاهش در مواد خوراکی مردم روستایی است.

از طرف دیگر، فراوانی ناگهانی بذر، سبب افزایش سریع جانورانی نظیر موش و موش صحرایی شده و زمانی‌که تولید بذر بامبو متوقف گردد، این جانوران به سایر محصولات کشاورزی آسیب فراوانی وارد می‌آورند. مزّیت مرگ بامبو پس از گل دادن این است که در مکانی که بامبو با درختان جنگلی نورپسند کاشته شده است، نابودی ناگهانی زیرطبقه بامبو به تجدید حیات گونه‌های نورپسند جنگلی کمک خواهد کرد. دلیل گل‌دهی ناگهانی، همزمان و غیرقابل پیش‌بینی یک گونه بامبو در منطقه‌ای بسیار وسیع، هنوز ناشناخته است ولی احتمالاً یک فصل بارانی کوتاه و بعد خشکی شدید، سبب برانگیخته شدن و گل‌دهی بامبو می‌گردد. البته در این مسئله هیچ یک از شرایط اکولوژیکی، سن یا اندازه ساقه و وسعت بامبو کاری به‌عنوان عامل مهّم این واقعه به‌شمار نمی‌آید ولی به نظر می‌رسد که سن ریزوم مؤثر باشد.

بذر و میوه بامبو

بذر بامبو دانه ای است که در بردارنده گیاهکی بزرگ و جنینی کوچک است. به‌طور کلی بیشتر بذر های گونه‌های بامبو کوچک و سبک هستند به عنوان مثال در یک کیلوگرم بذر گونه Bambusa talda تعداد 26000، گونه Dendrocalamus strictus تعداد 40000، گونه D.longisputhus تعداد 150000 و گونه Bambusa arundinacxea تعداد 90000 بذر وجود دارد، ولی بذر گلابی شکل Melocanna bambusoides فقط حاوی 70 بذر در هر کیلوگرم است. بعضی گونه‌های Dinochloa و Ochlandra دارای بذوری به وزن 300-150 گرم می‌باشند.

دانه‌های بامبو دوره خواب نداشته و از این‌رو می‌توان بلافاصله بعد از جمع‌آوری دانه نسبت به کاشت آن اقدام نمود. بذرهای بامبو دارای قوّه نامیه کوتاهی بوده که دوام آن حداکثر 2 ماه است، ولی در مورد بعضی گونه‌ها این زمان به یک‌سال هم می‌رسد. خشکی محیط در حفظ قوّه نامیه از گرما مؤثرتر است. جوانه بذر، 2 هفته بعد از تماس با خاک نمایان می‌شود و ظرف مدت 3-2 ماه به نهالی با ارتفاع 10-5 سانتی‌متر تبدیل می‌گردد که در این مرحله، نهال‌ها قابلّیت انتقال به مکان جدید را نیز دارند. گل‌دهی و تولید بذر فراوان بامبو نیاز به مصرف کلیّه انرژی ذخیره شده در سلول‌های پارانشیمی ساقه ریزوم دارد که این موضوع را علت اصلی مرگ ساقه، بلافاصله بعد از گل‌دهی می‌دانند.

پس از گل‌دهی خواص مکانیکی و فیزیکی ساقه ی بامبو به‌شدت تغییر کرده و کاهش می‌یابد. ساقه‌ها غالباً به طرف پایین خم شده و می‌شکنند. ساقه بامبو پس از گل‌دهی تا 2 سال برای کاغذ‌سازی مناسب نیست، ولی به علت کمبود شدید نشاسته، در مقابل حمله سوسک‌های چوب‌خوار مقاوم‌تر می‌شود. میوه بامبو از نظر گیاه‌شناسی، گندمه است. اندازه و شکل میوه بامبو در گونه‌های مختلف نیز متفاوت است.