گیاه نعناع آرام بخش است و ناراحتیهای عصبی را برطرف میکند. نعناع با نام علمی Mentha Piperita گیاهی است علفی و چند ساله که علاوه بر ساقهی زیرزمینی که گیاه را در خاک مستقر میسازد، دارای ساقه هوایی نیز هست. برگهای نعناع بیضی شکل، نوک تیز و دندانه دار است و گل های آن بسته به نوع نعناع ممکن است قرمز، ارغوانی یا سفید باشد.
این گیاه در مناطق معتدل و آفتاب گیر بهخوبی رشد میکند. نعناع از قدیمالایام بهعنوان یک گیاه معطر و اشتهاآور به کار رفته است بقراط پدر علم طب از نعناع در نوشتههای خود یاد کرده است. در قرون وسطی از نعناع در معالجه بیماریها و برای التیام زخمها و درمان درد گزیدگی زنبور و سگها استفاده میشود.
این گیاه از نظر طب قدیم ایران نسبتاً گرم و خشک است و از نظر خواص دارویی از پونه قویتر است و بهعنوان تقویت کننده معده و بدن به کار میرود. نعناع ضد تشنج و ضد سرفه است و نوشیدن یک فنجان چای گرم آن سینه را آرام میکند. استفاده از نعناع درد شکم را برطرف میکند و در درمان سرماخوردگی و آنفلوانزا مفید است.
نعناع فلفلی از اسانسی معطر در اندام رویشی خود برخوردار است که مزه ای خنک و کمی تند دارد. مقدار اسانس موجود در اندامهای هوایی این گیاه به طور میانگین در حدود 1 الی 1.5 درصد است. نعناع فلفلی امروزه در بسیاری از مناطق ایران کاشت می شود و به عنوان یکی از مهم ترین گیاهان دارویی شناخته می شود که کاربردهای فراوانی در صنایع دارویی و غذایی دارد.
نعناع فلفلی گیاه سرشار از خاصیت:
برای تسکین درد دندان این گیاه را در دهان گذاشته و بجوید و برای از بین بردن سکسکه و دل به هم خوردگی و استفراغ نعناع را با آب انار ترش بخورید. اسانس نعناع را نباید به مقدار زیاد برای کودکان و نوزادان استفاده کرد زیرا روی حرکات تنفسی و قلب اثر گذاشته و ممکن است خطرناک باشد.
اگر از این اسانس به مقدار زیاد مصرف شود فشار خون را بالا برده و موجب حالت تهوع میشود. اگر از بیماری رماتیسم و آرتروز رنج میبرید از روغن نعناع استفاده کنید و با ریختن دو قطره از این روغن آن را با یک قاشق سوپخوری روغن بادام مخلوط کرده و محلهای دردناک آن را با یک قاشق سوپخری روغن بادام مخلوط کرده و محلهای دردناک را با آن ماساژ دهید.
گیاه نعناع بهترین دوست کبد است. کبد را تمیز کرده و کلسترول خون را پایین میآورد برای این مورد چای نعناع را قبل از غذا بنوشید. چای نعناع معمولاً بیخطر است اما مادران باردار و شیرده باید چای آن را کم بخورند زیرا مصرف بیرویه آن باعث سقط جنین میشود.
گیاه دارویی نعناع فلفلی به طور گسترده ای در کشورهای گرم و مرطوب کشت و کار میشود. مواد مختلفی از این گیاه استخراج میگردد ولی مهمترین آن روغن استحصالی از نعناع فلفلی میباشد. میزان روغن این گیاه میتواند تحت تأثیر مدیریتهای مختلف زراعی مانند کشت مخلوط، آبیاری، کاربرد کود نیتروژن، تاریخ کاشت و زمان برداشت قرار بگیرد، بنابراین بررسی این عوامل میتواند ما را در رسیدن به کیفیت و کمیت بهینه روغن این گیاه یاری نماید.
نعناع فلفلی گیاهی بسیار محبوب و پر کاربرد است که در فرم های مختلف برای مثال (روغن، برگ، عصاره برگ و آب برگ) مورد استفاده قرار می گیرد. بیشترین کاربرد را روغن این گیاه داراست. از خواص طعم و عطر این گیاه در لوازم آرایشی، محصولات بهداشت شخصی، محصولات دارویی و غذایی استفاده می شود.
روغن نعناع فلفلی داری بوی تازه منتول و طعمی تند است. از روغن این گیاه برای آماده سازی دارویی و از طعم آن در صمغ و آب نبات و … استفاده می کنند و ساقه و برگهای آن می تواند در تهیه چای و دمنوش مورد استفاده قرار گیرد.
ترکیبات شیمیایی نعناع فلفلی:
ترکیبات نعناف فلفلی شامل منتول، منتوفوران، منتون، پیپریتون، پینن، سابنین، سینئول، متیل استات می شود. از نعناع فلفلی بیشتر برای تهیه اسانس و عرق استفاده می شود.
نیازهای اکولوژیکی گیاه نعناع فلفلی:
خاستگاه اصلی نعناع فلفلی را برخی آسیا و برخی دیگر انگلستان می دانند. نعناع فلفلی گیاه بومی ایران نبوده ولی در اکثر استان ها در سطحی وسیع کاشت می شود. این گیاه را می توان در بیشتر نقاط کاشت.
نور و دمای مناسب:
این گیاه در صورت قرار گیری در شرایط روز بلند و رطوبت بالا و دمای 18 الی 20 درجه سانتی گراد می تواند بهترین عملکرد از حیث کمی و کیفی داشته باشد. در مناطقی با زمستانهای ملایم و حداقل دمای 8- درجه سانتی گراد می توان نعناع فلفلی را کاشت نمود.
آبیاری:
چون این گیاه دارای ریشه هایی سطحی است بایستی آبیاری آن در فواصل زمانی کوتاه و به مقدار نسبتا زیادی انجام شود.
خاک:
بهترین خاک برای کاشت نعناع فلفلی خاک لوم شنی با اسیدیته 5 الی 8 و میزان بالای هوموس است. در کل خاکهای اسیدی با زهکشی بالا برای کاشت این گیاه مناسب هستند. گیاه نعناع فلفلی زمستان را در حالت رکود گذرانده و مجددا در فصل بهار شروع به رشد کرده و سر و شاخه می دهد.
زمان کاشت:
پاییز یا بهار زمان مناسبی برای کاشت نعناع فلفلی محسوب می شوند. کشت پاییزه این گیاه را در مهر ماه و کشت بهاره آن را در اردیبهشت ماه انجام می دهند.
نحوه تکثیر:
برای تکثیر نعناع فلفلی بهترین روش تکثیر از طریق ریزوم هاست. ریزوم ها بایستی از هر گونه عوامل بیماری زای باکتریایی و قارچی عاری باشد. پاییز و بهار نیز زمان مناسب برای کاشت ریزوم ها می باشد. کاشت پاییزه را در مهر ماه و کاشت بهاره را در اردیبهشت ماه انجام می دهند.
کاشت:
پیش از اقدام به کاشت این گیاه باید ابتدا زمین را شخم زده و سپس آن را با استفاده از کودهای دامی پوسیده برای 40 تن در هر هکتار و کودهای کامل ماکرو به مقدار 500 کیلوگرم برای هر هکتار تقویت کرد. 70000 بوته برای هر هکتار تراکم مناسب جهت کاشت نعناع فلفلی خواهد بود که کشت بوته ها با فواصل 30 الی 50 سانتی متر و در عمق 10 الی 12 سانتی متری باید انجام گیرد.
بوته های دارای 10 الی 15 سانتی متر طول که 3 الی 5 برگ دارند و یا ریشه های جانبی با طول 10 الی 15 سانتی متر و 3 تا 4 جوانه برای کاشت مناسب هستند. کاشت نعناع فلفلی بهتر است به صورت کرتی انجام گیرد. به طور متوسط عمر این مزارع 3 الی 4 سال می باشد و به دوره تناوب 4 ساله نیاز دارند به این معنی که بعد از گذشت چهار سال از برداشت نهایی می توان مجدد نعناع فلفلی را در همان زمین کاشت.
داشت:
آبیاری زمین بلافاصله بعد از کاشت نعناع فلفلی باید انجام شود و با توجه به سطحی بودن ریشه ها در این گیاه به آبیاری با فواصل زمانی کم نیاز دارد. بایستی در ابتدای رشد این گیاه نیز اقدام به از بین بردن علفهای هرز نمایید. در طی دوره رشد نعناع فلفلی باید از کودهای شیمیایی اوره یا به صورت محلول پاشی از کودهای مرکب مایع استفاده کرد یا اینکه سرک به همراه آب آبیاری استفاده نمود.
برداشت:
محصول نعناع فلفلی را در سال 2 تا 3 بار می توان برداشت کرد. خرداد و تیر زمان چین اول، شهریور زمان چین دوم و آذر ماه زمان چین سوم خواهد بود. بوته ها طی عملیات برداشت از فاصله 4 الی 5 سانتی متری سطح خاک با استفاده از دست یا ماشین دوردگری درو شده و متناسب با نیاز بازار مصرفی به صورت تر یا خشک فروخته می شوند.
عملکرد:
میزان محصول تولید شده از نعناع فلفلی در حدود 12 الی 20 تن سرشاخه تر می باشد که از این میزان حدود 30 الی 60 کیلوگرم اسانس حاصل می شود. میزان اسانس بدست آمده بسته به فصول مختلف متفاوت خواهد بود برای مثال این میزان در خرداد ماه و تیر 2 الی 4 کیلوگرم و در شهریور ماه 1 الی 2 کیلوگرم به ازای هر تن سرشاخه تر خواهد بود.
خواص نعناع فلفلی:
نعناع فلفلی را در درمان برخی از بیماریها همچون اختلالات صفراوی، انتوریت، فلوولت، گاستریت، کولیک روده و اسپاسم مجرای صفراوی، کیسه صفرا و دستگاه گوارش، دیسپپسی موثر می دانند. روغن نعناع فلفلی برای تسکین درد عضلات ورزشکاران مفید است. از این روغن به عنوان یک درمان خارجی برای مایالژی، درد عضلانی، نورالژی و دردهای عصبی استفاده می شود. اسانس نعناع فلفلی را به عنوان یک مکمل موضعی جهت دفع حشرات به کار می برند.
طبق تحقیقاتی که در مرکز تحقیقاتی مالاریا در هند انجام شده است روغن نعناع فلفی قادر به از بین بردن پشه های بالغ می باشد و توان کشتن لارو را دارد. این گیاه می تواند بر بیماریهای همچون تب دونگ و مالاریا تاثیرات مثبتی داشته باشد. کافور یا مندول که حاصل از نعناع فلفلی است به عنوان یک ضد عفونی کننده و ضد حساسیت موضعی در درمان سرما خوردگی مورد استفاده قرار می گیرد.
همچنین محققان دریافته اند که روغن نعناع فلفلی می تواند منجر به کاهش اسپاسم عضلانی در دستگاه گوارش فوقانی و تحتانی در بیماران تحت آندوسکوپی و کولونوسکوپی شود. کپسول نعناع فلفلی نیز قادر به تسکین عضلات در معده و روده کوچک است. استفاده از این گیاه برای کولون تحریک پذیر و به عنوان درمان برای سندرم روده تحریک پذیر به اثبات رسیده است. همچنین آن را به عنوان یک تسکین خفیف برای علائم نفخ و درد شکمی و اختلال می دانند. نعناع فلفلی دارای ظرفیت تخلیه رادیکال آزاد بالایی است و چای آن از این حیث بیشترین ظرفیت را داراست.
نعناع فلفلی را دارای توان مقابله با سرطان و تومور می دانند که به صورت قابل توجهی قادر به سرکوب اثر اسید Okadaic که مروج تشکیل تومور است می باشد. روغن مشتق شده با دوز بالا از این گیاه می تواند باعث کاهش فعالیت آنزیم آیلامیونی در سلول های تومور در کبد انسان شود.
این گیاه همچنین دارای خواص ضد آلرژی، ضد ویروسی است که عصاره های آبی آن روی ویروس های آنفولانزا تاثیری معنی دار دارند. این گیاه به منظور جلوگیری از تکثیر آنفولانزا، کارکرد کاهش عفونت را انجام می دهد. منول که جزئی موثر از نعناع فلفلی محسوب می شود روی باکتری های موجود در دستگاه گوارش بسیار تاثیر گذار است.