چگونه گیاه گلرنگ را پرورش دهیم

در تنظیم سیستم تناوب باید به حساسیت‌ها و مواد غذایی مورد نیاز گلرنگ توجه کرد. گلرنگ نباید در تناوب پس از گیاهان حساس به پوسیدگی اسکلروتینیایی (کپک سفید) مانند آفتابگردان، خردل، کانولا و یا لوبیا کاشت شود.

گلرنگ به بیماری‌های خاک زی نیز حساس است و نباید با گیاهان حساس به بیماری بوته‌میری جالیزی در تناوب قرار گیرد. بعد از گلرنگ گیاهی بهتر است کشت شود که فرصت بازگشت معنی‌دار به حالت اولیه خاک را فراهم سازد. نمونه‌های از تناوب گلرنگ در کاشت‌های بهاره آبی به صورت زیر است:

• شبدر- ذرت- گلرنگ- گندم
• یونجه – سیب‌زمینی- حبوبات- گلرنگ – جو – آیش.

البته گلرنگ پس از گندم، ذرت، چغندر و برنج نیز کشت می‌شود. در مناطق گرمسیری که زمستان ملایمی دارند گلرنگ به عنوان یک گیاه زمستانی کاشته می‌شود. در این شرایط، جایگاه گلرنگ در تناوب چه در شرایط دیم و چه در شرایط فاریاب مشابه غلاتی نظیر گندم و جو و یا بلافاصله قبل از آنهاست. در شرایطی که نزولات جوی برای تکمیل دوره زندگل گلرنگ کافی نیست، قرار دادن آیش یک ساله قبل از کشت گلرنگ قابل توصیه است. در شرایط دیم، یک دوره آیش چندماهه تا یک ساله با توجه به میزان بارندگی، تبخیر و تعرق در طول فصل رشد و خصوصیات خاک قبل از گلرنگ ضرورت دارد.

کاشت بهاره گلرنگ نسبت به کشت بهاره غلات ریزدانه، مثل گندم و جو برتری دارد. در بین گیاهان روغنی، گلرنگ تنها گیاهی است که با شرایط دیم کشور سازگاری بیشتری دارد از آنجایی که سطح زیر کاشت اراضی دیم کشور بسیار وسیع است، بنابراین وجود ارقام مناسب گلرنگ جهت کشت در دیمزارها و در تناوب قرار دادن آن با گندم و حبوبات دیم می‌تواند مقادیر زیادی از روغن مورد نیاز کشور را تأمین کند. محل گلرندگ در تناوب‌های تنظیم شده در کشت دیم همانند گندم و جو است.

تناوب در کشور بیماری زنگ گلرنگ که موجب ابتلای برگ‌ها به رنگ زرد می‌شود و سرانجام بوته را خشک می‌کند مؤثر است.

گل های خشک شده گلرنگ

مراحل رشد و تکامل گلرنگ:

مراحل رشد و تکامل گلرنگ، 5 مرحله روزت، ساقه‌دهی، تکمه‌زنی، گلدهی و رسیدگی بذر را شامل می‌شود:

1- مرحله روزت گلرنگ:

گلرنگ بعد از جوانه‌زنی و قبل از ساقه‌دهی تعداد زیادی برگ تولید می‌کند که در یک محل به صورت مجتمع دیده می‌شوند و به نام روزت معروفند. در این دوره ساقه هنوز دیده نمی‌شود. طول این دوره به دما، ژنوتیپ و طول روز بستگی دارد. این دوره در هوای سرد و طول روزهای کوتاه، طولانی‌تر از هوای گرم و روزهای بلند است.

طول این دوره با توجه به پاییزه و یا بهاره بودن رقم نیز تغییر می‌کند و در ارقام پاییزه طولانی‌تر از ارقام بهاره است. به طوری که طول این دوره در کاشت پاییزه، ممکن است تا بهار سال بعد طول بکشد، ولی در کاشت بهاره ممکن است تنها چند هفته به طول انجامد.

مرحله روزت نوعی ویژگی سازگاری گیاه با شرایط سرما است و می‌تواند از انتخاب طبیعی در طول زمان ناشی شده باشد. این ویژگی، در حقیقت از خصوصیات بارز ارقام پاییزه به حساب می‌آید. طول دوره روزت با افزایش دما همبستگی منفی دارد و در مرحله روزت، گیاه می‌تواند تا دمای 15- درجه سانتی‌گراد را نیز تحمل کند.

بذر گلبرگ

 2- مرحله ساقه دهی گلرنگ:

رشد آهسته گیاهچه‌های جوان در اوایل بهار، به تولید یک گیاه علفی منجر می‌شود. ساقه مرکزی به تدریج قوی‌تر می‌شود، طول آن به 90-30 سانتی‌متر می‌رسد و شاخه‌های فرعی زیادی را تولید می‌کند. از ساقه‌های اصلی ساقه‌های فرعی و یا ساقه‌های ثانوی حاصل می‌شوند که در انتهای آنها طبق تولید می‌شود. مرحله ساقه‌دهی یک مرحله رشد سریع بعد از مرحله روزت است. هر گیاه بسته به ژنوتیپ خود به طور متوسط روزانه 5.2- 1.5 سانتی‌متر رشد می‌کند. ساقه‌دهی در گلرنگ با طویل شدن میانگره‌ها همراه است.

مصرف هورمون‌های گیاهی بر روی رشد میانگره‌ها و طول شدن ساقه‌ها تأثیر می‌گذارد، به طوری که مصرف اسید جیبرلیک موجب طویل شدن طول میانگره‌ها می‌شود. مصرف اتیل متیل سولفانات (EMS) کوتاه شدن میانگره‌ها و ساقه‌ها را موجب می‌شود. در مرحله ساقه‌دهی، گلرنگ به آب و مواد غذایی کافی نیاز دارد و کمبود آب می‌تواند موجب کاهش رشد ساقه شود.

3- مرحله غنچه کردن یا تکمه‌زنی گلرنگ:

در آغاز این مرحله تعدادی جوانه معین از محور برگ شاخه‌های اولیه حاصل می‌شوند. این جوانه‌ها که بر روی ساقه قرار دارند تکامل می‌یابند و هرکدام یک طبق تولید می‌کنند. در مرحله تشکیل جوانه گل، توجه به تأمین آب و مواد غذایی کافی، نسبت به مرحله ساقه‌دهی، از اهمیت بیشتری برخوردار است.

کاشت گیاه گلرنگ

4- مرحله گلدهی گلرنگ:

گلدهی گلرنگ 9-8 هفته پس از ظهور گیاهچه شروع می‌شود. گلدهی به حالتی اطلاق می‌شود که حدود 10 درصد گلچه در طبق‌های موجود بر روی ساقه باز شوند. گلدهی در یک طبق طی 3 تا 5 روز تکمیل می‌شود. مرحله گلدهی کامل می‌تواند 10 تا 40 روز بعد از ظهور اولین گل ها باشد.

غنچه ها به رنگ‌های نارنجی، زرد و قرمز روشن دیده می‌شوند. رسیدن گل‌ها با طویل شدن گلچه و خارج شدن خامه از داخل لوله بساک‌های متصل به هم همراه است. در این مرحله، کلاله بذرهای گرده را به خود می‌گیرد. مرحله گلدهی در گلرنگ در روزهای بلند رخ می‌دهد گلدهی از حاشیه طبق شروع و به طرف مرکز طبق ادامه می‌یابد.

5- مرحله رسیدگی بذر گلرنگ:

حد فاصل تکمیل باروری تا رسیدن بذر مرحله رسیدگی بذر نامیده می‌شود. مرحله رسیدگی بذر گلرنگ وابسته به ژنوتیپ است، ولی تحت تأثیر دما و رطوبت نیز قرار می‌گیرد. تحقیقات محققان نشان می‌دهند که در این مرحله، تجمع ماده خشک به حداکثر می‌رسد و میزان آب به 22 تا 25 درصد کاهش می‌یابد. درصد روغن، میزان جوانه‌زنی و شاخص یدی در این مرحله به حداکثر مقدار خود می‌رسد.

کاشت گلرنگ:

قبل از کشت، به دلیل ریشه‌های عمیق گلرنگ، از شخم عمیق استفاده می‌شود. اگر بذر 24 ساعت قبل از کاشت ضدعفونی شود کارآیی بیشتری را نسبت به قارچ‌کش خواهد داشت. برای کاشت گلرنگ هیچ ابزار خاصی مورد نیاز نیست و بذر کارهای خاص حبوبات و یا ردیف کارهای گندم که کارنده‌های آن یک در میان کوک شده باشد یا بالا زده شده باشد، مناسب هستند. گلرنگ را بایستی به طور ردیفی بر روی پشته کشت کرد، زیرا اگر در پای بوته گلرنگ به مدت 6-5 ساعت آب بماند، به دلیل فیتوفترا از بین خواهد رفت.

یرداشت گیاه گلرنگ

کاشت در عمق مناسب موجب می‌شود تا ظهور گیاهچه به صورت یکنواخت‌تری صورت گیرد. مناسب‌ترین عمق برای کاشت بذر 6-4 سانتی‌متر است، ولی اگر زمین سله بسته و خاک مرطوب باشد، گلرنگ از عمق 2 سانتی‌متری نیز می‌تواند جوانه بزند. هنگامی که دمای خاک در حدود 5 درجه سانتی‌گراد باشد، ظهور گیاهچه‌ها 15- 8 روز پس از کشت رخ خواهد داد. ولی، در دماهای بالاتر از 15 درجه سانتی‌گراد، جوانه‌زنی در 4- 3 روز انجام می‌شود. برای دستیابی به عملکرد بالا، بهتر است در اولین فرصتی که رطوبت خاک اجازه ورود به مزرعه و انجام عملیات کاشت را می‌دهد اقدام به کشت شود تا گیاه بتواند با استفاده از شرایط محیطی مناسب، رشد رویشی و زایشی مطلوب و در نتیجه عملکرد بالاتری را داشته باشد. به علاوه، مراحل حساس رشدی از قبیل گلدهی و گرده‌افشانی نباید با شرایط نامطلوب محیطی مانند دمای بالا مصادف شود. فاصله ردیف‌های کاشت 55- 45 سانتی‌متر و فاصله بوته بر روی ردیف 15- 5 سانتی‌متر منظور می‌شود. در کاشت دیم فاصله ردیف‌ها 20 -15 سانتی‌متر در نظر گرفته می‌شود. در کاشت ارقامی که تیغ‌دار هستند، بهتر است، بعد از هرچند ردیف، حداقل یک ردیف را بدون کاشت بگذارند تا موقع سمپاشی بتوان وارد مزرعه شد و به سمپاشی مبادرت ورزید. مقدار بذر در شرایط عادی در حدود 35- 30 کیلوگرم در کشت‌های زودهنگام 25- 20 کیلوگرم در هکتار است. در شرایط کشت دیرهنگام مقدار بذر ممکن است تا 40 کیلوگرم نیز افزایش یابد. در مناطقی که طول فصل رشد کوتاه است، به منظور کسب حداکثر عملکرد به تراکم‌های بالاتر نیاز خواهد بود. تراکم بالاتر موجب می‌شود تا طبق‌ها نزدیک به قسمت فوقانی تشکیل شوند و برداشت آنها راحت‌تر شود. در مدیریت حفظ رطوبت باید جهت ردیف‌ها به صورت عکس جهت باد تنظیم شود تا باد عامل خشک شدن و هدر رفت رطوبت نشود.

خرید گلرنگ

تاریخ کاشت گلرنگ:

زمان کاشت گلرنگ باید طوری تنظیم شود که در مرحله گلدهی دما بین 32- 24 درجه سانتی‌گراد باشد. کشت زودهنگام دارای مزایای زیادی است، زیرا شاخه‌های زیادتری تولید می‌شود و در نتیجه عملکرد بالا می‌رود. به عبارت دیگر، عملکرد گلرنگ با کاشت زودهنگام رابطه مستقیم دارد.

علاوه بر آن، بیماری‌های قارچی به کشت‌های زودهنگام صدمه کمتری را وارد می‌کنند و مقاومت به فیتوفترا بیشتر می‌شود.

برابر نتایج حاصل از بررسی‌های متعدد معلوم شده است که کشت پاییزه گلرنگ با توجه به نکات زیر دارای اهمیت است:

1. در خاک‌های سنگین و نیمه‌سنگین مناطق معتدله، اگر کشت در اواخر پاییز انجام شود، گلرنگ ریشه کوچکی می‌دهد و رشد بوته به علت شروع سرما متوقف می‌گردد، در نتیجه به علت متورم شدن این خاک‌ها در زمستان ریشه‌ها قطع می‌شود و محصول از بین می‌رود. بهتر است در این مناطق گلرنگ تا حدودی زودتر کشت شود تا گیاه رشد کافی کند و با شروع زمستان به حال روزت درآید.
2. اگر گلرنگ به ساقه رود مقاومت آن در مقابل سرما به شدت کاهش می‌یابد و بیشتر از 2 تا 3 درجه سانتی‌گراد زیر صفر را نمی‌تواند تحمل کند. کشت بسیار زود آن در پاییز نیز این خطر را دارد که قبل از فرارسیدن زمستان گیاه به ساقه رود و بر اثر سرما محصول از بین برود.
3.  در کاشت پاییزه، توجه بیشتر به علف‌های هرز ضرورت دارد، زیرا در بعضی از مناطق وجود آنها ممکن است، امکان کشت پاییزه را از بین ببرد.
4.  در کاشت گلرنگ پاییزه، بهتر است از ارقام برخوردار از دوره روزت طولانی استفاده شود.

گل های زیبای گلرنگ

آبیاری گلرنگ:

اگر گلرنگ در زمینی کاشت شود که عمق خاک قابل نفوذ برای ریشه قوی و عمیق این گیاه، تا حدودی زیاد و وضع آب قابل استفاده خاک نیز برای گیاه در حد مطلوب باشد، انجام یک یا دو بار آبیاری قبل از مرحله گلدهی برای حصول عملکرد مطلوب بذر کافی است. برخی معتقدند که گلرنگ به 600- 400 میلی‌متر بارندگی برای عملکرد مطلوب نیاز دارد، ولی با بارندگی 400-300 میلی‌متر در یک دوره رشد نیز می‌تواند عملکرد قابل قبولی تولید کند. ریزش باران بهتر است بین مرحله روزت و به گل نشستن گیاه باشد. کمبود آب در مرحله روزت تا مرحله گل‌دهی موجب کاهش قابل توجه در رشد گیاه می‌شود. تنش رطوبت در طول مرحله گل‌دهی، عملکرد و درصد روغن را کاهش و رسیدگی را تسریع خواهد کرد. این گیاه فواصل طولانی بین دفعات آبیاری را بهتر می پسندد، در عین حال، نباید مورد تنش قرار گیرد. از آنجایی که گلرنگ به شرایط غرقابی حساس است و استقرار آب به مدت طولانی موجب ابتلای آن به بیماری فیتوفتورا می‌شود، بنابراین بهتر است از کشت کرتی و آبیاری غرقابی خودداری شود. آبیاری جوی پشته‌ای نیز به دلیل اینکه آب در تماس مستقیم با یقه نیست برای گلرنگ مناسب خواهد بود.

در آبیاری گلرنگ، توجه به چند نکته زیر فوق‌العاده مهم است:

1. توسعه بیماری فیتوفترا در گلرنگ به نوع و روش آبیاری بستگی کامل دارد، زیرا اگر آب بیشتر از 6 ساعت در پای بوته‌ها بماند این بیماری موجب از بین رفتن گیاه خواهد شد. اگر گلرنگ به علت بی‌آبی ضعیف گردد و بعد آبیاری شود، بیماری فیتوفترا توسعه بیشتری پیدا می‌کند. به همین دلیل، نبایستی آبیاری را آن‌قدر عقب انداخت که گیاه پژمرده شود. آبیاری در ساعات گرم روز نیز به توسعه بیماری فیتوفترا کمک می‌کند.
2.  این تصور درست نیست که گلرنگ نیز مانند هر گیاه دیگر برای تولید عملکرد بالا به آبیاری کافی نیاز دارد، زیرا این گیاه به خشکی مقاوم است و بهتر است میزان آبیاری در مورد آن کمتر باشد.

گلرنگ خشک شده پودری

کوددهی گلرنگ:

تولید هر تن بذر گلرنگ موجب خروج 30- 25 کیلوگرم نیتروژن، 12- 4 کیلوگرم فسفر و 15- 10 کیلوگرم و اکسید پتاسیم از خاک می‌گردد. هر اندازه بر تعداد شاخه‌های گلرنگ اضافه شود، به همان اندازه نیز تعداد گل و بذر و در نتیجه عملکرد نیز افزایش می‌یابد.

واکنش گلرنگ به نیتروژن در مقایسه با سایر کودها بیشتر است. این ماده غذایی نه فقط بر عملکرد بذر، بلکه بر ترکیب آن نیز اثر می‌گذارد. گلرنگ اگر پس از گیاهی با عدم دریافت تغذیه کشت شود، بازدهی آن به ازای هر واحد کود، بیشتر از زمانی می‌شود که پس از یک محصول برخوردار از تغذیه کاشته شود. نیتروژن موجب ازدیاد شاخ و برگ گلرنگ می‌گردد، ولی مصرف زیاد کودهای نیتروژنه موجب خوابیدگی گیاه و در نقاط مرطوب و نیمه مرطوب موجب توسعه بیماری‌ها می‌شود.

مقایسه سطوح مختلف نیتروژن و مصرف آب در جدول زیر نشان می‌دهد که اگر مصرف نیتروژن با آب کافی همراه باشد، عملکرد به مقدار زیادی افزایش می‌یابد. ولی همین مقدار نیتروژن در صورت محدود بودن مصرف آب افزایش کمتری را موجب می‌شود و بالاخره اگر مصرف نیتروژن تغییر نکند، ولی آب مصرفی بسیار کمتر شود، اثر بر روی عملکرد بسیار اندک خواهد بود. افزایش آب مصرفی بدون کود نیتروژنه نیز عملکرد را کاهش می دهد.

جدول اثر متقابل کاربرد آب و نیتروژن بر عملکرد گلرنگ بر حسب کیلوگرم در هکتار، (ابل 1976)

کنترل علف‌های هرز گلرنگ:

از آنجایی که رشد اولیه گلرنگ به صورت روزت و کند است، بنابراین علف‌های هرز می‌توانند بدون رقابت و با سرعت توسعه یابند، به همین دلیل کنترل علف‌های هرز قبل از کاشت و نیز تهیه بستر عاری از علف هرز ضرورت دارد. اگر زمین را پس از کشت و قبل از سبز شدن گلرنگ علف هرز بپوشاند. ممکن است با زدن یک دندانه سبک بتوان علف‌های هرز را از بین برد، ولی اگر گلرنگ سبز شود و به ارتفاع 10- 8 سانتی‌متری برسد، فقط علف‌های هرز بین خطوط کاشت را می‌توان از بین برد.

روغن و گل گلرنگ

برداشت گلرنگ:

طبق معمول، زمان رسیدگی گلرنگ پس از برداشت گندم است. گلرنگ حدود 100 تا 150 روز پس از کاشت بهاره و حدود 200- 220 روز پس از کاشت پاییزه آماده برداشت می‌شود. تغییرات آن تابع رقم، شرایط محیطی و به خصوص تاریخ کاشت است. به هنگام رسیدگی و برداشت، کلیه و یا بسیاری از برگ‌ها قهوه‌ای و خشک می‌شوند. به طور معمول، ساقه‌ها نیز خشک خواهند شد. در این زمان بذر باید خشک و سفید شده باشد و در جوان‌ترین طبق‌ها (طبق‌هایی که دیرتر از سایر طبق‌ها تشکیل شده‌اند) به آسانی از طبق جدا شود. با وجود مقاومت زیاد گلرنگ به خوابیدگی بوته و ریزش بذر در زمان رسیدگی ، نباید گلرنگ رسیده به مدتی طولانی در مزرعه باقی بماند. در مناطقی که پرندگان زیادی زندگی می‌کنند، تغذیه شدید پرندگان از بذرهای رسیده و آماده برداشت، خسارت شدیدی را به خصوص در ارقام بدون خار و کم‌خار به محصول بذر وارد می‌آورند. علاوه بر آن، بعد از رسیدگی محصول به تدریج ساقه اصلی و شاخه‌های فرعی ترد و شکننده می‌شوند. بنابراین، عدم برداشت به موقع محصول، از این لحاظ نیز جایز نیست. زیرا در حین خرمن‌کوبی، ساقه‌ها و شاخه‌ها پس از خرد شدن به قطعات بسیار کوچکی تبدیل می‌شوند که جداسازی آنها از بذر، بسیار مشکل است. همچنین، خشک شدن بیش از حد بوته، ممکن است موجب ریزش بذر به هنگام برداشت شود. نکته قابل توجه دیگر، عبارت از این است که براساس تحقیقات موجود، در هیچ یک از ارقام زراعی گلرنگ، قبل از برداشت دورۀ رکود وجود ندارد. بنابراین، پدیده شبنم و بارندگی می‌تواند موجب جوانه‌زنی بذرها در طبق و از دست رفتن ارزش آنها و افت عملکرد شود. در چنین مناطقی، به هیچ وجه نباید در برداشت محصول رسیده و آماده برداشت تأخیر شود. دانه‌های گلرنگ زمانی برای برداشت آماده هستند که بوته به طور کامل خشک شود، ولی شکننده نباشد. در این حالت، براکته‌های اطراف طبق قهوه‌ای رنگ می‌شوند. به منظور اطمینان از رسیدگی کامل دانه، باید یک طبق گلرنگ را در بین انگشتان دست گرفت و آن را فشار داد، اگر دانه‌ها به راحتی از طبق جدا شوند معلوم می‌شود که زمان برداشت فرا رسیده است. بنا بر عقیده برخی از محققان، گلرنگ زمانی آماده برداشت می‌شود که مقدار رطوبت دانه به کمتر از 15 درصد کاهش یابد. گزارش شده است که کشاورزان کانادا، برای جلوگیری از ریزش جهانی است.

انبار و انبارداری گلرنگ:

برای اطمینان از حفظ کیفیت دانه‌ها در دوره نگهداری در انبار، باید رطوبت دانه‌ها پس از رسیدن به کمتر از 8 درصد به انبار منتقل شوند. این مرحله حدود 35 تا 45 روز پس از حداکثر گلدهی اتفاق می‌افتد. مطلوب‌ترین مقدار رطوبت دانه گلرنگ برای نگهداری در انبار 5 درصد گزارش شده است.