گروه بندی ارقام گیاه کلزا

گیاهان جنس براسیکا بر حسب میزان اسیداروسیک به دو گروه عمده تقسیم می­شوند:

• ارقامی که دارای مقادیر زیادی اسیداروسیک در محدود 55 درصد و بالاتر هستند. این ارقام، با علامت اختصاری HEAR[1] مشخص می­شوند و مصرف خوراکی ندارند.
• ارقامی که کم­تر از 5 درصد اسید اروسیک در روغن آن­ها وجود دارد. این ارقام، در سال 1979 تحت عنوان LEAR[2] نام گذاری شدند. رقم اورو اولین رقم از این دسته است.

محققان کانادایی نام کانولا[3] را برای ارقام اصلاح شده­ای از کلزا انتخاب کرده ­اند که دارای حداکثر دو درصد اسیداروسیک و حاوی کم­تر از 30 میکرومول بر گرم گلوموزینولات الیفاتیک در کنجاله خود باشند. علاوه بر اسیداروسیک ماده مضر دیگری نیز به نام گلوموزینولات در کلزا وجود دارد که موجب طعم تند و بوی آن می­شود. و فیبر نیز از موادی است که موجب افت کیفیت کمجاله می­شود. برای مصارف خوراکی به ارقامی نیاز است که از مقادیر پایین اسیداروسیک و گاوکوزینولات برخوردار باشند.

گونه­ هایی از جنس براسیکا که امروزه به عنوان گیاهان روغنی در سراسر جهان کاشت می­شوند به شرح زیر هستند:

الف) گونه Brassica napus با ژنوم AC و 19 = n   کروموزوم که همان کلزای معمولی است و بیش­تر در اروپا و کانادا کشت می­شود. این گونه از تلاقی بین B.rap و B.oleracea به وجود آمده است. ارقام بهاره و پاییزه این گونه به عنوان منبع روغن گیاهی کاشت می­شوند. ارقام پاییزه در شرایط مساعد عملکرد بالاتری را دارند. بذرهای این گونه به رنگ سیاه هستند. تولید ارقامی که دارای بذر زرد هستند هدف برخی از برنامه ­های به نژادی به شمار می ­آید. به نظر می­رسد که رنگ زرد با تانن کم­تر و نازک­تر بودن پوسته بذر در ارتباط باشد. در ضمن، نسبت روغن بر پروتئین در بذر زرد رنگ بیش­تر و مقدار الیاف در کنجاله کم­تر است.

ب) گونه شغلم روغنی B.rapa که همان شکل بدون غده شغلم است. هر دو تیپ بهاره و پاییزه آن جهت تولید بذر کاشت می­شوند. بسیاری از ارقام به سرمای دانه­ های روغنی جنس براسیکا، به این گونه تعلق دارند. سابق بر این B.compestris شغلم روغنی نامیده می­شد. به نظر می­ رسد که از قدیمی­ ترین گونه ­ها محسوب و بیش­ترین پراکنش را داشته باشد. مقاوم­ترین ارقام کلزا به سرما نیز به این گونه تعلق دارند که در دماهای پایین تا حدودی از سرعت رشد بالایی برخوردار هستند. انواع پاییزه این گونه در مناطقی کاشت می­شوند که زمستان برای گونه B.napus بسیار سرد است. ارقام بهاره آن نیز در مقایسه با ارقام بهاره B.napus زودتر گل می­دهند و در نتیجه زودتر می­رسند، بنابراین در مناطقی که فصل رشد کوتاه است کشت می­شوند.

ج) گونه خردل هندی(Brassica juncea L.) با 18 = n  کروموزوم است که ارقام آن رنگ بذر شناخته می­شود. ارقام برخوردار از بذر قهوه ­ای رنگ به خردل قهوه ­ای و ارقامی با بذر زرد رنگ به خردل زرد یا خردل شرقی معروف هستند. این گونه به خوبی با شرایط خشکی سازگار است و تا حدودی سریع­تر می­رسد.

د) گونه خردل حبشی (Brassica carinata) با 17 = n کروموزوم است که تاحدودی رشد کند دارد. کاشت آن محدود به فلات اتیوپی ومناطق مجاور شرق آفریقا است.  بذر آن بزرگ و اغلب تیره رنگ است.

ه) گونه خردل سفید (Sinapis alba L.) با 12 = n کرکوموزوم است که اغلب به نام Brassica hirta moench معرفی می­شود. در اروپا به خردل سفید و در شمال آفریقا به خردل زرد شهرت دارد. در این مناطق به عنوان گیاه ادویه ­ای کاشت می­ شود و بذر آن بزرگ و به رنگ زرد روشن است.

سه گونه با تعداد کروموزوم بالاتر یعنی B.Juncea و B.napus و B.carinata آمفی دیپلویید هستند و از ترکیب گونه­ های B.oleracea و B.rapa و Brassica nigra و دو برابر شدن کروموزوم­های آن­ها به دست آمده ­اند. این ارتباطات در سنتز مصنوعی کلزا(B.napus) از تلاقی B.rapa ، B.oleracea  تایید شده است مانند شکل زیر. آنالیز بعدی کروموزم­ها این احتمال را به وجود آورده است که این گونه­ ها از یک گونه اصلی با پایه کروموزومی 6 = n منشأ گرفته ­اند و گونه­ های دیپلویید با n برابر 8، 9 و 10 از پلی­پلویید متعادل شده ثانوی حاصل شده ­اند. بعضی از تلاقی­ها بین گونه­ های S.alba با گونه­ های براسیکا گزارش شده است. در حال حاضر، در ایران فقط واریته­ های گونه B.napus با نام کلزا جهت روغن کشی کاشت می­شود. همان طوری که در شکل مشاهده می­شود، کلزا دیپلویید و تعداد کروموزوم­های آن 38 = 2n است. رابطه ژنومی بین گونه­ های جنس براسیکا را شکل نشان می­دهد.

برای مطالعه مقاله آفات و بیماری­های گیاه کلزا کلیک کنید.

رابطه ژنومی بین گونه­ های جنس براسیکا

از نظر واکنش به دما ارقام کلزا به سه گروه پاییزه، بهاره و نیمه پاییزه تقسیم می­ شوند:

• ارقام پاییزه : به دمای پایین صفر تا 5 درجه سانتی­گراد به مدت 20 تا 40 روز برای بهاره شدن نیاز دارند و ارقامی دیررس یا نیمه دیررس هشتند.
• ارقام بهاره : این ارقام به دمای 8 تا 12 درجه سانتی­گراد و حتی بالاتر نیاز دارند. این ارقام زودرس تراز ارقام پاییره هستند.
• ارقام نیمه پاییزه : این ارقام به دمای بین ارقام پاییزه و بهاره نیاز دارند و نیمه زودرس هستند.

از نظر مقدار و کیفیت اسیدهای چرب و روغن نیز کلزا به سه گروه تقسیم می­شوند:

• ارقام یک صفر معرف فقدان یا حداقل مقدار اسید چرب اروسیک است.
• ارقام دو صفر کهمعرف فقدان یا حداقل اسید چرب اروسیک و گلوکورینولات در روغن و کنجاله است.
• سه صفر که معرف فقدان سا حداقل مقدار موجود اسید اروسیک، گلوکوزینولات و فیبر در روغن و کنجاله است.

ارقام مناسب کاشت در منطقه گرم جنوب و سواحل خزر، نیمه پاییزه یا بهاره است که ارقام 91/45 Pfvo، هیبرید 401option، 401Hayola و 408Hayola را شامل می­شوند. از مشکلات کاشت ارقام دیررس در سواحل خزر، عدم امکان فرصت مناسب برای آماده ­سازی شالیزار و انتقال نشاهای برنج است. زمان رسیدگی رقم 91/45 Pfvo حدود 7 تا 10 روز دیرتر از رقم Hyola است. ارقام 91/45 Pfvo و Hyola مناسب کاشت در منطقه خزر هستند و بهترین زمان کاشت آن­ها 10 تا 20 مهرماه است. رقم Hyola می­تواند یک هفته دیرتر کاشت شود. ارقام مناطق سرد Okapi، Fornax، Slmo و مناطق معتدل سرد Colvert و Orient هستند. عملکرد بذر در شرایط مطلوب می­تواند به بیش­تر از 3000 کیلوگرم در هکتار برسد. کیفیت روغن اسن ارقام خوب است و فاقد گلوکوزینولات و یا حداقل آن برخوردار هستند.

برای مطالعه مقاله شناخت و اهمیت گیاه کلزا کلیک کنید .

مزرعه کلزایی در انگلیس

تناوب کلزا

کلزا نسبت به دیگر گیاهان زراعی ارزش تناوبی بیش­تری دارد. این گیاه در تناوب هر محصولی که بتواند تهیه بستر مناسب بذر، کاشت به موقع و اجتناب از بیماری­های خاک زی را فراهم کند رشد می­کند. در تناوب با غلات(گندم و جو) در کنترل بیماری­ها، آفات و علف­های هرز موثر واقع می­شود. آزمایشات نشان داده ­اند که عملکرد بدست آمده از گندم کاشت شده پس از کلزا 10 درصد بیش­تر از عملکرد زراعت گندم پس از آیش می­شود. در شالیزارها می­توان ارقام بسیار زودرس این گیاه را بعد از برداشت برنج کاشت کرد. کاشت پیاپی کلزا در یک مزرعه و یا کاشت آن در تناوب با سایر گیاهان تیره براسیکاسه موجب تشدید بیماری­هایی می­شود که عامل آن چند سال می­تواند در خاک زنده بماند.

برای خرید بذر و فروش بذر می توانید از این لینک استفاده کنید.

در صورت داشتن هر گونه پرسش و مشاوره در زمینه خرید بذر میتوانید با شماره 09358504040 تماس بگیرید.

[1] High Erusic Rape Seed

[2] Low Erusic Rape Seed

[3] Canola