گروه بندی ارقام گیاه کلزا به همراه تناوب گیاه کلزا

گروه بندی ارقام گیاه کلزا

آگوست 4, 2019
نوشته شده توسط هومن انگورانی

گیاهان جنس براسیکا بر حسب میزان اسیداروسیک به دو گروه عمده تقسیم میشوند:

ارقامی که دارای مقادیر زیادی اسیداروسیک در محدود 55 درصد و بالاتر هستند. این ارقام، با علامت اختصاری HEAR[1] مشخص میشوند و مصرف خوراکی ندارند.
ارقامی که کمتر از 5 درصد اسید اروسیک در روغن آنها وجود دارد. این ارقام، در سال 1979 تحت عنوان LEAR[2] نام گذاری شدند. رقم اورو اولین رقم از این دسته است.

محققان کانادایی نام کانولا[3] را برای ارقام اصلاح شدهای از کلزا انتخاب کرده اند که دارای حداکثر دو درصد اسیداروسیک و حاوی کمتر از 30 میکرومول بر گرم گلوموزینولات الیفاتیک در کنجاله خود باشند. علاوه بر اسیداروسیک ماده مضر دیگری نیز به نام گلوموزینولات در کلزا وجود دارد که موجب طعم تند و بوی آن میشود. و فیبر نیز از موادی است که موجب افت کیفیت کمجاله میشود. برای مصارف خوراکی به ارقامی نیاز است که از مقادیر پایین اسیداروسیک و گاوکوزینولات برخوردار باشند.

گونه هایی از جنس براسیکا که امروزه به عنوان گیاهان روغنی در سراسر جهان کاشت میشوند به شرح زیر هستند:

الف) گونه Brassica napus با ژنوم AC و 19 = n کروموزوم که همان کلزای معمولی است و بیشتر در اروپا و کانادا کشت میشود. این گونه از تلاقی بین B.rap و B.oleracea به وجود آمده است. ارقام بهاره و پاییزه این گونه به عنوان منبع روغن گیاهی کاشت میشوند. ارقام پاییزه در شرایط مساعد عملکرد بالاتری را دارند. بذرهای این گونه به رنگ سیاه هستند. تولید ارقامی که دارای بذر زرد هستند هدف برخی از برنامه های به نژادی به شمار می آید. به نظر میرسد که رنگ زرد با تانن کمتر و نازکتر بودن پوسته بذر در ارتباط باشد. در ضمن، نسبت روغن بر پروتئین در بذر زرد رنگ بیشتر و مقدار الیاف در کنجاله کمتر است.

ب) گونه شغلم روغنی B.rapa که همان شکل بدون غده شغلم است. هر دو تیپ بهاره و پاییزه آن جهت تولید بذر کاشت میشوند. بسیاری از ارقام به سرمای دانه های روغنی جنس براسیکا، به این گونه تعلق دارند. سابق بر این B.compestris شغلم روغنی نامیده میشد. به نظر می رسد که از قدیمی ترین گونه ها محسوب و بیشترین پراکنش را داشته باشد. مقاومترین ارقام کلزا به سرما نیز به این گونه تعلق دارند که در دماهای پایین تا حدودی از سرعت رشد بالایی برخوردار هستند. انواع پاییزه این گونه در مناطقی کاشت میشوند که زمستان برای گونه B.napus بسیار سرد است. ارقام بهاره آن نیز در مقایسه با ارقام بهاره B.napus زودتر گل میدهند و در نتیجه زودتر میرسند، بنابراین در مناطقی که فصل رشد کوتاه است کشت میشوند.

ج) گونه خردل هندی(Brassica juncea L.) با 18 = n کروموزوم است که ارقام آن رنگ بذر شناخته میشود. ارقام برخوردار از بذر قهوه ای رنگ به خردل قهوه ای و ارقامی با بذر زرد رنگ به خردل زرد یا خردل شرقی معروف هستند. این گونه به خوبی با شرایط خشکی سازگار است و تا حدودی سریعتر میرسد.

د) گونه خردل حبشی (Brassica carinata) با 17 = n کروموزوم است که تاحدودی رشد کند دارد. کاشت آن محدود به فلات اتیوپی ومناطق مجاور شرق آفریقا است. بذر آن بزرگ و اغلب تیره رنگ است.

ه) گونه خردل سفید (Sinapis alba L.) با 12 = n کرکوموزوم است که اغلب به نام Brassica hirta moench معرفی میشود. در اروپا به خردل سفید و در شمال آفریقا به خردل زرد شهرت دارد. در این مناطق به عنوان گیاه ادویه ای کاشت می شود و بذر آن بزرگ و به رنگ زرد روشن است.

سه گونه با تعداد کروموزوم بالاتر یعنی B.Juncea و B.napus و B.carinata آمفی دیپلویید هستند و از ترکیب گونه های B.oleracea و B.rapa و Brassica nigra و دو برابر شدن کروموزومهای آنها به دست آمده اند. این ارتباطات در سنتز مصنوعی کلزا(B.napus) از تلاقی B.rapa ، B.oleracea تایید شده است مانند شکل زیر. آنالیز بعدی کروموزمها این احتمال را به وجود آورده است که این گونه ها از یک گونه اصلی با پایه کروموزومی 6 = n منشأ گرفته اند و گونه های دیپلویید با n برابر 8، 9 و 10 از پلیپلویید متعادل شده ثانوی حاصل شده اند. بعضی از تلاقیها بین گونه های S.alba با گونه های براسیکا گزارش شده است. در حال حاضر، در ایران فقط واریته های گونه B.napus با نام کلزا جهت روغن کشی کاشت میشود. همان طوری که در شکل مشاهده میشود، کلزا دیپلویید و تعداد کروموزومهای آن 38 = 2n است. رابطه ژنومی بین گونه های جنس براسیکا را شکل نشان میدهد.

برای مطالعه مقاله آفات و بیماریهای گیاه کلزا کلیک کنید.

رابطه ژنومی بین گونه های جنس براسیکا

از نظر واکنش به دما ارقام کلزا به سه گروه پاییزه، بهاره و نیمه پاییزه تقسیم می شوند:

ارقام پاییزه : به دمای پایین صفر تا 5 درجه سانتیگراد به مدت 20 تا 40 روز برای بهاره شدن نیاز دارند و ارقامی دیررس یا نیمه دیررس هشتند.
ارقام بهاره : این ارقام به دمای 8 تا 12 درجه سانتیگراد و حتی بالاتر نیاز دارند. این ارقام زودرس تراز ارقام پاییره هستند.
ارقام نیمه پاییزه : این ارقام به دمای بین ارقام پاییزه و بهاره نیاز دارند و نیمه زودرس هستند.

از نظر مقدار و کیفیت اسیدهای چرب و روغن نیز کلزا به سه گروه تقسیم میشوند:

ارقام یک صفر معرف فقدان یا حداقل مقدار اسید چرب اروسیک است.
ارقام دو صفر کهمعرف فقدان یا حداقل اسید چرب اروسیک و گلوکورینولات در روغن و کنجاله است.
سه صفر که معرف فقدان سا حداقل مقدار موجود اسید اروسیک، گلوکوزینولات و فیبر در روغن و کنجاله است.

ارقام مناسب کاشت در منطقه گرم جنوب و سواحل خزر، نیمه پاییزه یا بهاره است که ارقام 91/45 Pfvo، هیبرید 401option، 401Hayola و 408Hayola را شامل میشوند. از مشکلات کاشت ارقام دیررس در سواحل خزر، عدم امکان فرصت مناسب برای آماده سازی شالیزار و انتقال نشاهای برنج است. زمان رسیدگی رقم 91/45 Pfvo حدود 7 تا 10 روز دیرتر از رقم Hyola است. ارقام 91/45 Pfvo و Hyola مناسب کاشت در منطقه خزر هستند و بهترین زمان کاشت آنها 10 تا 20 مهرماه است. رقم Hyola میتواند یک هفته دیرتر کاشت شود. ارقام مناطق سرد Okapi، Fornax، Slmo و مناطق معتدل سرد Colvert و Orient هستند. عملکرد بذر در شرایط مطلوب میتواند به بیشتر از 3000 کیلوگرم در هکتار برسد. کیفیت روغن اسن ارقام خوب است و فاقد گلوکوزینولات و یا حداقل آن برخوردار هستند.

برای مطالعه مقاله شناخت و اهمیت گیاه کلزا کلیک کنید .

مزرعه کلزایی در انگلیس

تناوب کلزا

کلزا نسبت به دیگر گیاهان زراعی ارزش تناوبی بیشتری دارد. این گیاه در تناوب هر محصولی که بتواند تهیه بستر مناسب بذر، کاشت به موقع و اجتناب از بیماریهای خاک زی را فراهم کند رشد میکند. در تناوب با غلات(گندم و جو) در کنترل بیماریها، آفات و علفهای هرز موثر واقع میشود. آزمایشات نشان داده اند که عملکرد بدست آمده از گندم کاشت شده پس از کلزا 10 درصد بیشتر از عملکرد زراعت گندم پس از آیش میشود. در شالیزارها میتوان ارقام بسیار زودرس این گیاه را بعد از برداشت برنج کاشت کرد. کاشت پیاپی کلزا در یک مزرعه و یا کاشت آن در تناوب با سایر گیاهان تیره براسیکاسه موجب تشدید بیماریهایی میشود که عامل آن چند سال میتواند در خاک زنده بماند.