آبیاری کوزه ای یکی از قدیمی ترین روش های آبیاری در بین باغداران ایرانی محسوب می شود. این روش قدیمی، کارآمد و مقرون به صرفه چندی است که رایج نیست و فراموش شده است اما از آن جایی که ایران کشوری خشک و بی آب است این روش می تواند جایگزین مناسبی برای سیستم های آبیاری رایج باشد.
این روش که از زمان ساسانیان در ایران رایج بوده است و در مناطقی همچون حاشیه کویر لوت، یزد، میبد و شهرهای اطراف کرمان استفاده می شده است. امروزه در سفره های هفت سین، سبزه های که در کوزه های گلی کاشته می شود، یادگار زمانی است که این سیستم در ایران رواج داشته است.
روش آبیاری کوزه ای چیست؟
روش آبیاری کوزه ای بدین صورت است که در زیر زمین گودالی حفر می کنند و کوزه های سفالی بزرگ، رسی و بدون لعاب را در آن گودال قرار می دهند. جنس کوزه ها می تواند از سفال نیز باشد تا کارایی بهتری داشته باشند. اصولا در اطراف کوزه مخلوطی از کود حیوانی و خاک می ریزند و دهانه کوزه را بیرون از خاک قرار می دهند. بعد از طی تمامی مراحل ذکر شده، کوزه را پر از آب می کنند تا با گذشت زمان آب درون کوزه از دیواره های سفالی کوزه ترواش کند و به مرور جذب خاک شود و ریشه های گیاهان بتوانند از این آب تغذیه کنند و به رشد و نمو برسند.
ریزش و ترواش آب سبب می شود تا ریشه گیاه خنک و مرطوب بماند و دچار خشکی و یا کمبود آب نشود. جالب است بدانید آبی که از جداره های کوزه تراوش می کند بر اثر مکش مولکولی هوا به بخار تبدیل می شود و به ازای هر میلی لیتر، 5300 کالری انرژی به صورت گرما از کوزه خارج می شود، همین فرایند سبب می شود تا آب داخل کوزه خنک بماند. در گذشته در اطراف این کوزه ها سبزیحات و صیفی جات می کاشتند که اصولا پر بار بوده است.
در سطح دیگری از این نوع آبیاری می توان با استفاده از لوله ی پلاستیک و مقاوم و ایجاد چند سوراخ در کوزه، آبیاری را در سطح زیرین خاک گسترش داد و محدوده بیشتری را با یک کوزه سیراب کرد. در روشی دیگر می توان به جای استفاد از لوله های پلاستیکی، از طناب استفاده کرد.
برای رسیدن به این منظور، باید با احتیاط فراوان در انتهای کوزه یک سوراخ به قطر طناب ایجاد کرد و طناب را از آن رد کرد، سپس هر دو سر آزاد طناب را یک گره محکم و غیر قابل باز شدن زد. این حرکت سبب می شود تا آب به واسطه خاصیت مویینگی با سرعت بسیار کمتری از کوزه به خاک تراوش کند. حتی با استفاده از چند طناب در چند مسیر همسایه می توان تعداد درختان بیشتری را با یک کوزه آب تغذیه کرد.
روش آبیاری کوزه ای
ویژگی های آبیاری کوزه ای:
در روزهای اولیه ای که کوزه در دل خاک قرار داده می شود، کوزه بر اثر مکش خاک خشک، میزان آب زیادی را به خاک می دهد اما یک الی دو روز بعد که خاک به میزان کافی مرطوب شده باشد، میزان آب دهی کوزه به خاک کاهش می یابد. سپس با رشد گیاهان در اطراف کوزه و کاهش میزان رطوبت خاک، کوزه دوباره شروع به آب دهی به خاک می کند. توجه داشته باشید که این آب دهی به گونه ای است که از نفوذ آب به اعماق بسیار زیاد جلوگیری می شود.
از دیگر ویژگی های این سیستم پالایش آبی است که در کشاورزی این مناطق استفاده می شود. آبی که درون کوزه ریخته می‌شود، توسط لایه‌های سفالی کوزه پالایش فیزیکی می یابد و در نتیجه می‌توان آب هایی را که میزان شوری شان نسبتاً بالاست نیز در کشاورزی به کار برد. همچنین در این روش به علت جلوگیری از تبخیر سطحی، با کمترین مقدار آب، بیشترین مقدار محصول بدست می آید.
برای مطالعه مقاله سیستم های آبیاری قطره ای می توانید از این لینک استفاده نمایید.
ویژگی ها آبیاری کوزه ای
مزایای آبیاری کوزه ای:
ارزان بودن و مصرف بسیار کم آب در مناطق خشک و نیمه خشک از دلایل اصلی توفیق این سیستم آبیاری است.
در این روش که به روش آبیاری زیر سطحی نیز معروف است، در مصرف آب صرفه جویی بسزایی می شود و درختان هیچ وقت خشک نمی شوند. سیستم آبیاری کوزه ای مزایای دیگری نیز دارد که در ادامه ذکر می شود:
- کیفیت محصولات بالا می رود.
- در انرژی صرفه جویی می شود.
- نیازی به تراز بندی و یکسان بودن زمین وجود ندارد.
- صرفه جویی در آب.
- تا 50 درصد مصرف سم و کود کاهش پیدا می کند.
- علف های هرز با این روش به مرور از بین می روند.
- با استفاده از این روش آبیاری، از شیوع آفت پیشگیری می شود.
- محیط زیست آلوده نمی شود.
- با این روش می توان هم مزارع بزرگ و هم باغچه های کوچک را آبیاری کرد.
- از آسیب رسیدن به گیاه جلوگیری می شود.
- در این روش کوزه از آسیب حیوانات و جوندگان در امان می ماند.
- به ریشه اکسیژن رسانی می شود و نیاز به شخم زدن کاهش می یابد.
- سفره های آب های زیر زمینی از آلودگی در امان می مانند.
- برای هر نوع گیاه، آب و خاکی مناسب است.
- بر اثر وزش باد از بین نمی روند.
معایب آبیاری کوزه ای:
در این روش عملیات شخم زدن با تجهیزات و ماشین آلات کشاورزی سخت می شود، زیرا کوزه ها بر اثر برخورد با ماشین آلات می شکنند و آب هدر می رود. همچنین موارد دیگری مشاهده شده است که برای آشنایی بیشتر شما با این سیتم در ادامه قید شده است:
1– ثابت بودن سیستم
به این دلیل که این سیستم آبیاری به صورت فیکس می باشد و بعد از اجرای آن ایجاد تغییرات در اجرای آن و یا جابه جایی آن هزینه بر می باشد، لازم است تا در مرحله ی اول طراحی تمام پیش بینی های لازم صورت گیرد تا نیاز به جابه جایی و تغییر وجود نداشته باشد.
2- لوله گذاری در زیر خاک
به این دلیل که در این روش از آبیاری، لوله ها در عمق 10 تا 60 سانتیمتری خاک نصب می شوند، به طبع هزینه شیار کنی نیز بالا می باشد.
3- زمین های کوهستانی و سنگی
این سیستم در زمین هایی که شیار کنی ناممکن و مشکل است، مناسب نمی باشد. این سیستم 50 سالی است که دیگر رایج نیست. از دلایل منسوخ شدن آن می توان به گران بودن نیروی کار انسانی برای جایگذاری کوزه ها در دل خاک اشاره کرد. همچنین ایجاد مشکلات بسیار برای دستگاه های شخم زنی اتوماتیک می تواند دلیل دیگری برای استفاده نکردن از این سیستم باشد. از سویی دیگر حفر چاه های عمیق و دسترسی به آب های زیرزمینی از دیگر دلایل منسوخ شدن این روش محسوب می شود.
البته امروزه با توجه به کم آبی شدید در سطح جهان و از بین رفت آبهای زیر زمینی و … کشاورزان و باغداران دوباره به این روش علاقه نشان داده اند و از مزایای این روش بهره می برند.
بذر گوجه فرنگی
بذر میوه
نوشیدنی ها