بذر چیست

بذر (seed) ماده یا هر اندامی از گیاه است که برای تکثیر گیاهان از آن استفاده می‌شود. اگر جنبه غذایی بذر مطرح باشد، به آن kernel یا Grain گویند. به طور کلی بذر نتیجه نهایی فعالیت‌های یک نسل گیاه و همچنین آغازی برای نسل جدید می‌باشد. به عبارتی بذر، تخمک بالغ (رسیده) شامل یک نسل گیاه است. به عبارتی بذر، تخمک بالغ (رسیده) شامل گیاه جنینی (germ) و ذخیره غذایی (endosperm) است که همگی با پوسته حفاظتی بذر (bran) احاطه شده است.

میزان پیشرفت و موفقیت یک کشور در زمینه کشاورزی و منابع طبیعی را برابر میزان پیشرفت آن کشور در تولید کمی و کیفی بذر و تنوع بذور موجود در آن کشور می‌دانند. در کشور ما به علت تنوع زیستی بالا، تنوع بذور وجود دارد اما میزان توفیق ما در امر تولید بذر گیاهان ناچیز است.

خرید بذر صیفی جات

بذر دو خصوصیت دارد:

• الف) تکثیر یافته و گیاهی همانند والدین خود را تولید کند.
• ب) تکثیر یافته و تعداد آن زیاد شود که مازاد آن توسط انسان به مصرف غذا، علوفه، روغن‌کشی و … برسد.

رومیان قدیم بذر را «رب‌النوع» یا «الهه زراعت» می‌دانستند.

تیپ های بذر

بذر چیست

بذر سالم:

چنانچه جنین بذر و یا قسمت­های دیگر بذر آسیب دیده باشند درصد جوانه ­زنی به شدت کاهش می یابد و یا گیاهچه­ های تولیدی ضعیف خواهند بود. گیاهچه­ های ضعیف نسبت به امراض و عوامل نامساعد حساس می­باشند. آسیب بذر می­تواند در اثر حمله جوندگان، آفات و امراض در مزرعه و انبار و یا عملیات نامناسب برداشت و پس از برداشت (مانند عملیات بوجاری) باشد. تخصصی نبودن ماشین آلات مورد استفاده در کشور در تولید گیاهان دارویی می تواند موجب آسیب به اندامهای مختلف از جمله بذر گردد. هر بذر شامل یک جنین، بافت ذخیره‌ای و پوشش بیرونی محافظ می‌باشد.

از لحاظ گیاه‌شناسی، بذر تخمک رسیده‌ای است که توان رشد و تبدیل به یک گیاه بالغ را دارد. این عضو گیاه نتیجه تلقیح جنسی یعنی حاصل تلاقی گامت‌ها در درون تخمک است ولی میوه حاصل از رشد دیواره تخمدان به وجود می‌آید. البته میوه‌ای مانند سیب یک میوه واقعی است؛ زیرا از رشد تخمدان به وجود آمده است، ولی توت‌فرنگی و انار میوه کاذب هستند؛ زیرا از رشد نهنج به وجود می‌آیند. گاهی در باغبانی، میوه خود ممکن است به عنوان یک بذر در نظر گرفته شود؛ مانند کاج ارغوانی، آلو (شفت) یا ذرت (گندمه).

بذر چیست

بلوغ بذر:

بذوری که بلوغ جنین در آنها کامل نیست درصد جوانه زنی کمی دارند. همچنین بذوری که قبل از رسیدگی فیزیولوژیکی برداشت شده باشند، گیاهچه­ های ضعیفی تولید نمود. رسیدگی فیزیولوژیک مرحله تکمیل رشد دانه است که پس از آن به وزن خشک دانه اضافه نمی شود.

اندازه بذر:

علاوه بر عوامل ژنتیکی که نقش اصلی آن در تعیین اندازه بذر دارند، در محدوده اندازه بذر یک رقم مشخص، شرایط محیطی هم باعث تغییر اندازه بذر می­شود. بذور کوچکتر از معمول دارای جنین کوچک مواد ذخیره ای کم و در نتیجه گیاهچه تولیدی ضعیف است. بذور بزرگتر، گیاهچه ­های بزرگتری تولید نموده و نسبت به شرایط نامساعد محیطی مقاوم ترند. به طور کلی بذرهایی که اندازه آنها کمتر از نصف اندازه معمول همان رقم باشند مناسب کاشت نیستند. این معیار در گیاهانی مانند شنبلیله و نیام ساتوری به طور طبیعی اندازه بذر متنوع دارند، صادق نیست.

خرید بذر درخت

عمر بذر:

به طور کلی هرچه بذر مسن تر گردد از درصد سبز بذر و قدرت رشد گیاهچه کاسته می شود. حداکثر عمر بذور گیاهان زراعی، حتی در بهترین شرایط نگه داری، ۲۵ سال می باشد. حضور چاو دار و دانه های روغنی پس از چند سال قوه نامیه خود را از دست می‌دهند. دوام کیفیت فیزیولوژی بذر بستگی شدیدی به شرایط نگهداری بذر دارند.

در بذور خشکی پسند (orthodox) حرارت های بالا بویژه در رطوبت بالای بذر قدرت جوانه زنی را به شدت پایین می آورد. بهترین شرایط برای ذخیره بذر محیطی بدون اکسیژن با رطوبت پایین ( زیر60%) و حرارت 5- تا 5+ درجه سانتی گراد است. قوه نامیه بذر در نواحی سرد سال های زیاد تری در مقایسه با مناطق گرم و مرطوب باقی می ماند.

بسیاری از بذور گیاهان دارویی مانند بذر رازیانه، بذر شوید، بذر ماریتیغال و بذر کدوی تخم کاغذی جز بذور ارتودوکس و بزودی مانند قهوه ریکال سیترنت (recalcitrant) یا رطوبت پسند هستند. بذور رطوبت پسند باید در شرایط مرطوب انبار شوند تا قوه نامیه آنها حفظ گردد. معمولاً گیاهان مناطق حاره دارای چنین بذوری هستند.

بذر برخی علف های هرز (و برخی گیاهان دارویی در این گروه هم طبقه بندی می شوند) که در اعماق خاک­های مرطوب مدفون هستند تا ۵۰ سال بیشتر قدرت جوانه زنی خود را حفظ می­کنند. این ویژگی در گیاهان زراعی دیده نمی شود. کمبود اکسیژن در اعماق خاک، عدم فعالیت میکروارگانیزم­های عامل پوسیدگی بذر در این اعماق، پایین بودن درجه حرارت خاک و بالاخره وجود مواد بازدارنده جوانه زنی می تواند از دلایل عدم جوانه زنی بذر های مدفون باشد. پیدا شدن نمونه هایی از بذر در مقبره ها و کاوش­های باستان شناسی تاییدی بر این مدعاست.

کیفیت بذر

خلوص بذر:

ارزش بذر به خلوص ژنتیکی و فیزیکی آن بستگی دارد. خلوص فیزیکی را می توان با بهبود عملیات برداشت، خشک کردن و بوجاری بسرعت بهبود بخشید. اما معمولاً درصد خلوص ژنتیکی در توده های بومی پایین است. که با انجام عملیات اصلاحی زمان نسبتا طولانی می­توان اقدام به خالص سازی لاین ها نمود. برای اطمینان از خلوص ژنتیکی بذر بایستی از بذور اصلاح شده که توسط موسسات اصلاح بذر تهیه می‌شوند استفاده نمود.

خرید بذر گل

گیاهانی مانند کرچک، گلرنگ، بادرنجبویه، زوفا، مریم گلی، بابونه، ماریتیغال، کدوی تخم کاغذی، حنا، زنیان، سنبل طیب،رناس، مغربی، همیشه بهار، سرخارگل، انیسون، رازیانه، زیره سبز، زیره سیاه و مانند آن براحتی با بذر تکثیر می­شوند اما انواع گل محمدی، برخی از انواع بومادران و سنا براحتی با بذر تکثیر نمی شوند و برای جوانه­ دار نمودن بذر لازم است تیمارهایی بر آنها اعمال گردد.

تولید دانه، بنیاد کشاورزی اولیه و تمدن‌های بعدی را تشکیل داد. کلیه تمدن‌های مهم تاریخی براساس کاشت غلات به وجود آمده‌اند، چون غلات غذای مردم را تشکیل می‌دادند و به راحتی نیز قابل انبارکردن بودند. مردم بین‌النهرین گندم را در سواحل رودخانه‌های دجله و فرات، چینی‌ها برنج را در سواحل رودخانه‌های هوانگ و یانگ‌تسه و سرخپوستان مایان ذرت را در دشت‌های یوکاتان کشت می‌کردند.